دوره 22 (1402)
شماره 4
نامه فرهنگستان (شبه قاره)
شماره 3
نامه فرهنگستان (دستور)
شماره 2
نامه فرهنگستان (تحقیقات ادبی)
شماره 1
نامه فرهنگستان (آسیای صغیر)
دوره 21 (1401)
دوره 20 (1400)
دوره 19 (1399)
دوره 18 (1398)
دوره 17 (1397)
دوره 16 (1396)
دوره 15 (1395)
دوره 14 (1394)
دوره 13 (1393)

 

لطفاً پیش از آماده‌سازی و ارسال مقاله، بخش «راهنمای نویسندگان» سامانه را به‌دقّت مطالعه کنید و مقاله را به همین شیوه آماده و از طریق همین سامانه به دفتر نشریّه ارسال فرمایید. فصلنامه از پذیرفتن مقالاتی که خارج از این ساختار باشند معذور است. ارسال برگه‌های تعهّد و تعارض امضا‌شده توسّط نویسندگان به همراه مقاله الزامی است.

نامۀ فرهنگستان با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران (با رتبۀ ج) منتشر می‌شود.

نشریّه مبلغ 300,000 تومان برای داوری مقالات دریافت می‌کند و 300,000 تومان نیز برای چاپ مقالات دریافت می‌کند.

مولفین گرامی لطفا مقاله را از طریق صفحه شخصی خود در سامانه پیگیری کنید و در صورت نیاز با شماره 88642362 تماس بگیرید.

پیام‌نگار مجله: namehfarhangestan@gmail.com

نشانی دفتر مجله: بزرگراه شهید حقانی، خروجی کتابخانه ملی، بلوار دکتر حسن حبیبی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.  کدپستی: 1538633111

وبگاه: www.apll.ir

نشریه فرهنگستان زبان و ادب فارسی از قوانین اخلاق نشر COPE پیروی می‌کند. https://publicationethics.org/

مقاله پژوهشی
درنگی بر چند واژۀ مهجور و تبیین چند شاهد لغوی براساس جواهرالخیال

فرزاد ضیائی حبیب‌آبادی؛ سعید شفیعیون

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1402، صفحه 40-63

https://doi.org/10.22034/nf.2024.191911

چکیده
  هرچه نسخ خطی بیشتری از متون کهن کاویده شود، پرتوهای تازه‌تری در زمینه‌های مختلف، بر علوم ادبی خواهد تافت و چشم‌اندازهای روشن‌تری از میراث ادبی گذشتگان در نظر محققان جلوه خواهد یافت. جواهرالخیال، که محور این مقاله است، مجموعه‌ای افزون بر سه هزار رباعی از ۴۷۰ شاعر است که بسیاری از آنان، سخنوران سبک هندی هستند و شماری نیز خود در هند ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
زمینه‌ها و نتایج حضور نقطویان ایرانی در دربار گورکانیان هند

حسین باقری؛ علیرضا ابراهیم؛ زهرا ابراهیمی

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1402، صفحه 81-98

https://doi.org/10.22034/nf.2024.192160

چکیده
  : جنبش نقطویه یکی از جریان‌‌های مذهبی توانمند بود که به سبب برخورداری از بن‌مایه‌‌های عرفانی، به‌سرعت در ایران عصر صفوی توسعه یافت. این تحقیق که به روشی توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می‌‌دهد که شماری از نقطویان مهاجر به دربار گورکانیان، موفقیت‌‌های این مکتب را در هند تداوم بخشیده، خدماتی را به فرهنگ شبه‌قارّه عرضه نمودند. ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
تأثیر اندیشه، افکار و آثار شریف جُرجانی در شبه‌قارّه

شهره معرفت

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1402، صفحه 99-116

https://doi.org/10.22034/nf.2024.191913

چکیده
  میر سید شریف جرجانی، متکلّم، فیلسوف، منطقی، ادیب و منتقد ایرانی قرن هشتم و نهم هجری است. جرجانی آثار فراوانی دارد و بر بسیاری از کتب متقدّم و متأخّر خود، شرح و حاشیه نوشته است. نفوذ اندیشه‎ها، آرا و آثار جرجانی حتی در سرزمین‎هایی که او در آن‌ها نبوده است، بسیار است. گسترۀ نفوذ او چنان بود که نویسندگان ایرانی، ترک، عرب و همچنین شبه‎قارّه ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
بررسی اصالت دو اثر «ملفوظات»، انیس الارواح و خیرالمجالس

مینا سعیدی ملک؛ قهرمان شیری

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1402، صفحه 160-184

https://doi.org/10.22034/nf.2024.191920

چکیده
  «ملفوظات» به ضبط و نگارش سخنان مشایخ در مجالس صوفیه هند گفته می‌شود. بعد از نگارش فوائد الفؤاد امیرحسن سجزی در اوایل سدۀ 8ق که کامل‌ترین نمونۀ این گونۀ ادبی است، برخی از آثار با نام ملفوظات ظهور کردند که مربوط به شیوخ متقدم چشتیه و دست‌کم یک قرن پیش بودند. در اصالت و انتساب این آثار به نویسنده‌شان همواره بحث‌هایی وجود داشته ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
جلیس‌المشتاق (گزارۀ منظوم بساتین‌الانس اختسان دهلوی: 700- 752 ق)

فاطمه رستمی؛ علیرضا قوجه‌زاده؛ اشرف چگینی

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1402، صفحه 186-200

https://doi.org/10.22034/nf.2024.191916

چکیده
  جلیس‌المشتاق سرودۀ شاعری ناشناخته با نام یا تخلّص «علی» است که از شاعران دورۀ حکمرانی امیر شیرانشاه در شروان آذربایجان (حک: 869- 907 ق) بوده و آن را در سال 870ق به رشتۀ نظم کشیده است.  این اثر، برگردانِ منظومِ بساتین‌الانس اختسان دهلوی، دبیر و ادیب دورۀ سلطان غیاث الدّین تغلق (720 – 725ق) و محمّد شاه تغلق (725- 752 ق) است. در این منظومه، ...  بیشتر

روند اجباری شدن «بـ ــ» در افعال مرکّب و پیشوندی: تحوّلی جاری در نظام وجه فارسی امروز

روح‌اللّه مفیدی؛ سپیده کوه‌کن

دوره 22، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 3-25

https://doi.org/10.22034/nf.2023.180989

چکیده
  : این مقاله با هدف بررسی الگوی کاربرد «بـ ـ» با افعال مرکّب و پیشوندی در وجه التزامیِ زمان حال و وجه امری تدوین شده است. پیکرۀ پژوهش و آمارهای حاصل، از قضاوت 12 سخن‌گوی زبان فارسی درخصوص کاربرد یا عدم کاربرد «بـ ـ» با افعال مرکّب و پیشوندی فراهم شده و هر سخن‌گو در پرسش‌نامه‌‌ها ترجیح کاربردیِ خود را ثبت کرده است (جمعاً 31548 ...  بیشتر

مفردپنداریِ جمعِ مکسّر در متون فارسی تا پایان قرن هفتم هجری

محمود ندیمی هرندی

دوره 22، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 47-66

https://doi.org/10.22034/nf.2023.180991

چکیده
  معمولاً ‌واژه‌‌های بیگانه با ورود به زبان دیگر، به تناسب نوع پذیرش زبان دوم، در معنا یا صورت، تغییر می‌‌کنند. طبعاً این قاعدۀ کلی، درمورد کلمات عربی که به زبان فارسی وارد شده‌‌اند نیز صادق است. از جملۀ این واژه‌‌ها، جمع‌‌های مکسرند که در کاربرد فارسی‌زبانان مفرد پنداشته شده‌‌اند و با آنها همانند اسم مفرد رفتار شده است. پرسش ...  بیشتر

ضرورت‌های ساخت و کاربرد افعال تبدیلی در زبان فارسی

اصغر شهبازی

دوره 22، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 67-80

https://doi.org/10.22034/nf.2023.180992

چکیده
  افعال تبدیلی یا به تعبیری افعال جعلی، افعالی هستند که از اسم یا صفت به اضافهٔ تکواژ ماضی‌ساز «اید» ساخته می‌شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ساخت فعل ساده از اسم یا صفت از گذشته تا کنون در زبان فارسی وجود داشته و دلایل مختلف ازجمله مخالفت برخی از ادبا، دستورنویسان و ویراستاران با ساخت و کاربرد این افعال موجب شده است این افعال به‌ندرت ...  بیشتر

زبان و ادبیات فارسی
فرهنگ بسامدی فارسی؛ اثری نیازمند ویرایش یا تألیف دوباره؟

غلامرضا مستعلی پارسا؛ سیّدحمید حسنی

دوره 22، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 76-100

https://doi.org/10.22034/nf.2023.361515.1212

چکیده
  مجموعۀ «فرهنگ‌های بسامدیِ راتلج»، تا به امروز، دست‌کم در پانزده عنوان منتشر شده و جمعاً مشتمل بر چهارده زبان است. این مجموعه، که از سوی انتشارات راتلج (گروه تِیلور و فرانسیس) منتشر شده، به‌ویژه در میان کسانی که در زمینۀ تدوین «فرهنگ‌های بسامدی» و/ یا «زبان‌شناسی پیکره‌ای» پژوهش می‌کنند، معروفیّت جهانی یافته ‌است. ...  بیشتر

دستورهای نظریه‌بنیاد زبان فارسی

محمّدرضا رضوی

دوره 22، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 27-46

https://doi.org/10.22034/nf.2023.180990

چکیده
  از تدوین دستور سخن (1289ق) به ‌دست میرزا حبیب اصفهانی، که عموماً نخستین دستورِ منظم و نوین زبان فارسی انگاشته می‌شود، بیش از 150 سال می‌گذرد. از آن هنگام تا کنون، دستورهای گوناگونی برای زبان فارسی تدوین شده است. دستورها غالباً به انواعی تقسیم و نام‌گذاری شده‌اند که از آن جمله می‌توان «دستور سنّتی»، «دستور تجویزی»، «دستور ...  بیشتر

ابر واژگان