2024-03-29T20:15:17Z
https://nf.apll.ir/?_action=export&rf=summon&issue=14833
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
بیست و چهار سال سردبیری
غلامعلی
حدّاد عادل
مجلّة نامة فرهنگستان از این شماره که شصت و پنجمین شمارة آن است به سردبیری آقای دکتر علاءالدّین طباطبائی منتشر میشود. این مجلّه در بیست وچهار سال گذشته، یعنی از آغاز انتشار خود تاکنون، از این بخت برخوردار بوده که سردبیری همچون استاد احمد سمیعی (گیلانی) داشته است. استاد، که عمر پربرکتشان دراز باد و سایهشان بر سر اهل ادب مستدام، در آستانة صد سالگی، خواهان سبکدوشی از این مسئولیت بودند و این انصراف طبیعی مینمود. چنین بود که چنین شد.
2018
03
21
2
4
https://nf.apll.ir/article_108406_ad66cbf179114694ce135fc1b118e081.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
جدول طبقه بندی وزنهای شعر فارسی و شیوۀ نامگذاری وزنها
علی اصغر
قهرمانی مقبل
طبقهبندی وزنهای شعر فارسی از مهمترین مسائل عروض و اساسیترین مشغلههای علمای عروض جدید فارسی بوده است. ما در این مقاله پس از تبیین روش خلیلبن احمد در طبقهبندی وزنهای شعر عربی و بیان کارآمدی آن، در تکمیل تلاشهای عروضیان معاصر فارسی، با تلفیق روش الول ساتن و نجفی، «جدول طبقهبندی وزنهای شعر فارسی» را طراحی و ارائه کردهایم. این جدول طبقهبندی، شامل 11 رشتۀ وزنی است که 9 رشتۀ نخست، خانوادههای وزنیِ متفقالارکان و رشتههای وزنی 10 و 11 خانوادههای وزنیِ متناوبالارکان (دایرۀ نجفی) را در بر میگیرد، بهطوریکه جدول مذکور 52 خانوادۀ وزنی در خود جای داده است. در این مقاله همچنین علاوه بر ارائۀ فرمول برای وزنهای مستخرج از جدول طبقهبندی، روش جدیدی برای نامگذاری وزنها ارائه شده است.
عروض فارسی
جدول طبقهبندی وزنهای شعر فارسی
نامگذاری وزنها
وزن دوری
قاعدۀ تفرع وزنی
2018
03
21
5
34
https://nf.apll.ir/article_108397_2c347aa31490ac07b5a6905e980d9699.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
ترجمه در معنای گسترده و جلوه های آن در گلستان و بوستانِ سعدی
علیرضا
امرایی
مصطفی
حسینی
چندی است که مطالعة ادبیّات از شکل سنّتی خود دور شده است و پژوهشهای میانرشتهای رونق یافتهاند. از جمله شاخههای میانرشتهای که پیوندی نزدیک با ادبیّات دارد مطالعات ترجمه است. اوج همگرایی مطالعات ترجمه و مطالعات ادبی در حوزة ادبیّات تطبیقی و بررسی تأثیرپذیری ادبیّات اقوام بر یکدیگر از رهگذرِ ترجمه رخ میدهد. نگارندگان جُستار حاضر از همین چشمانداز کوشیدهاند تا گلستان و بوستان سعدی را واکاوی کنند و نشان دهند که پدیدۀ ترجمه، البتّه هم در معنای لفظی و هم در معنای فراخ و استعاری آن، حتّی در خلق آثاری که بهظاهر تنها زاییدۀ قلم نویسندهاند چه نقش چشمگیری میتواند ایفا کند. این وسعت نگاه به چگونگی آفرینشِ اثر ادبی هم در تاریخنگاری ادبیّات و هم در تبارشناسی ترجمه در یک فرهنگ میتواند بسیار راهگشا باشد.
سعدی
گلستان
بوستان
ترجمه و سفر
ترجمهپژوهی
تاریخ ادبیّات
2018
03
21
35
58
https://nf.apll.ir/article_108398_fb7aed8b5066330a386f28b24dbe0748.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
ناگزیری مرگ «دمنه» در ساحت اسطوره و سیاست ایرانشهری
مجاهد
غلامی
با پیش چشم داشتن فضای حاکم بر بافتار سیاسیـ اجتماعی ایران، برای تفسیر مرگ دمنه، ضدّ قهرمان نخستین بابهای کلیله و دمنۀ بهرامشاهی، دلایلِ آسانیابی وجود دارد که تلاش برای کسب قدرت و آموختگی به سعایت و فریب پادشاه و حذف رقبای سیاسی و وزرای کاردان از صحنه، از جملۀ آنهاست. هدف این مقاله که با اتّکا به اسناد کتابخانهای، به روش سنجش محتوا و با رویکرد تحلیل اسطورهشناختی و سیاسی فراهم آمده، آن است که مرگ دمنه را بهمنزلة امری ناگزیر، از چشماندازی تازه بررسی کند. برای تبیین این مسئله از اندیشۀ سیاسی ایرانشهری و یکی از مبانی برجستۀ آن، یعنی نظم اخلاقی کیهان یا اشه، کمک گرفته شده است. نگارنده با تمرکز بر موضوع تمرّد دمنه از لزوم خویشکاری درجهتِ تحقّق آرمان آخرالزمانیِ چیرگی کامل خیر بر شر؛ قرار گرفتن دمنه در اردوگاه اهریمن و آسیب رساندن به اشه و نمودهای گیتیایی آن، یعنی شاه آرمانی و آرمانشهر و ساخت طبقاتی اجتماع، نتیجه میگیرد که مرگ دمنه امری ناگزیر درجهتِ تحقّق آرمانهای ایرانشهری و جبران خسارات وارد از جانب وی بر ناموس ازلی طبیعت بوده است.
اندیشۀ سیاسی ایرانشهری
اسطوره
نظم کیهانی
اشه
کلیله و دمنه
دمنه
2018
03
21
59
82
https://nf.apll.ir/article_108399_9b127633c4f47b240f810ef2993e7766.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
راوی فردوسی
فرامرز
آدینه
در پیشینۀ ادب پارسی از آغاز تا تُرکتاز تاتار، آیینی بود که شاعران در انجمنهای درباری شعر خود را به خوانندۀ خوشآوازی میسپردند که آن را به همراهی موسیقی بخواند و از این رهگذر، اثر سخن شاعر افزونتر میشد. نظامی عروضی در باب دبیری مجمعالنوادر (چهارمقاله) داستانی دربارۀ فردوسی دارد که در آن از چند مرد توسی نام میبرد و یکی از آنان را پیشکار و دیگری را نسّاخ و سومی را راوی فردوسی میخواند. در این مقاله برآنیم تا به کمک منابع تاریخی و ادبی در دسترس، این سه تن را بشناسیم، سپس با شناختی که از آیین روایت شعر داریم، راستی یا نادرستی این سخن عروضی را بررسی کنیم. همچنین با بررسی نسخهشناختی میکوشیم تا ضبط درست بیتی از فردوسی را که عروضی پشتوانۀ سخن خویش کرده است به دست دهیم.
راوی
شاهنامۀ فردوسی
چهارمقاله
روایت شعر
ابودلف
2018
03
21
83
93
https://nf.apll.ir/article_108400_18c4122ca88cdef233e230040d403301.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
گمانی دربارۀ ضبط یک نامجای در ویس و رامین
علی
نویدی ملاطی
ویس و رامین، اثر فخرالدّین اسعد گرگانی، از کهنترین منظومههای زبان فارسی است که ریشهاش به دوران پیش از اسلام باز میگردد. با وجود اینکه از این منظومه تاکنون چاپهای متعدّدی عرضه شده و پژوهشهای بسیاری دربارۀ آن صورت گرفته، هنوز باب تحقیق دربارۀ آن باز است. از جمله موارد قابلِتوجّه در این اثر وجود واژههایی است که ممکن است صورت تصحیفشدۀ واژه یا واژههای دیگری باشند، که در این مقاله به یکی از آنها میپردازیم. در پایان یکی از بیتهای منظومه واژهای آمده که همة مصحّحان آن را «نسرین» خواندهاند. امّا باتوجّه به سیاق سخن این واژه باید نام یک مکان باشد که در این صورت «نسرین» خوانش نادرستی است. ما با ارائة شواهدی نشان دادهایم که این واژه در واقع «شنترین» است و شاعر برای گنجاندن آن در وزن منظومه، بهناچار یکی از حروف «نون» یا «تاء» را حذف کرده و آن را بهصورتِ «شترین» یا «شنرین» در بیت گنجانده است. امّا بعدها کاتبان که این واژه برایشان نامفهوم بوده است، آن را به «نسرین» تبدیل کردهاند.
ویس و رامین
تصحیف
فخرالدّین اسعد گرگانی
نسرین
2018
03
21
94
99
https://nf.apll.ir/article_108401_e8a13ad51b9fb5c15f457e353440d7f0.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
فریادنامة انوری
علیاکبر
احمدی دارانی
انوری قصیدهسرای نامی قرن ششم هجری، پس از یورش غُزان و اسارت سلطان سنجر سلجوقی (حک: 511-552 ق) به دست آنان و آگاهی از اوضاع نابسامان خراسان، در قصیدهای خطاب به سلطان رکنالدّین قِلِج طمغاجخان، حاکم سمرقند، از او خواست تا با لشکرکشی به خراسان، مردم را از شرّ غُزان برهاند. بنا بر نشانههایی که در این مقاله به آن استناد شده است، این قصیده که تفاوتهای آشکاری با دیگر قصاید مدحی انوری دارد و بدینسبب از مشهورترین قصاید او به شمار میرود، بر اساس الگو یا پیشمتنِ فریادنامههای منثور و در شکل نامهای منظوم سروده شده است.
انوری
فریادنامه
نفیرنامه
قصیده
جوامعالحکایات عوفی
2018
03
21
100
113
https://nf.apll.ir/article_108402_a1de9e5555bb02f69e8daac59c8359a0.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
تأمّلی در متن دیوان ظهیرالدّین فاریابی
رضا
سمیعزاده
ظهیرالدّین فاریابی از شعرای طراز اوّل زبان فارسی در قرن ششم هجری است. اینکه بسیاری از تذکرهنویسان به شرح حال او پرداخته و ادیبان و کاتبان بسیاری به اشعار او استشهاد کردهاند، نشاندهندة عظمت شأن و آوازۀ او در شاعری است. قسمت عمدۀ دیوان او را قصاید و در مرتبۀ دوم قطعات تشکیل میدهد و این خود بیانگر دلبستگی ظهیر به سبک قدیم خصوصاً قصیده و بهطورِ اخصّ مدح است. ظهیر یک قصیدة عربی و دو ملمّع نیز دارد که حاکی از تسلّطش به زبان عربی است. دیوان ظهیر بارها در ایران و خارج از ایران به چاپ رسیده که مهمترین آنها به تصحیح و تحقیق و توضیح استاد فقید امیرحسن یزدگردی در سال 1381 به زیور طبع آراسته شده است. مقالة حاضر با هدف رفع پارهای مشکلات لفظی و معنایی و عروضی باقیمانده در دیوان تهیه شده است.
دیوان ظهیر
خطا در ضبط
نارسایی معنی
خطای عروضی
2018
03
21
114
142
https://nf.apll.ir/article_108403_4cbaa5c5f2e37c0d14400b8005c18913.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
مبانی و دستور خطّ فارسی شکسته
آبتین
گلکار
این اثر پژوهشی امید طبیبزاده به یکی از مهمترین و داغترین بحثهای روز زبان فارسی اختصاص یافته است: شیوة به نگارش درآوردن فارسی شکسته، که بنا به ماهیّت خود، پدیدهای مختص گونة گفتاری زبان است. اهمیّت موضوع در آن است که امروز، با گسترش روزافزون نقش ارتباطیِ دنیای مجازی در میان همة مردم، اغلب افراد جامعه با مسئلة شکستهنویسی و مشکلات آن دستبهگریبان شدهاند. اکنون پیامهای مجازی جای بسیاری از مکالمههای شفاهی را گرفته است و هرکس هنگام نگارش پیامکها و فرستههای خود در شبکههای مجازی باید دائماً به این فکر کند که شکسته بنویسد یا غیرشکسته، یا فلان صورت شکسته را با چه املایی بنگارد که مقصود را برساند.
2018
03
21
143
150
https://nf.apll.ir/article_108404_deb867a67231bf7c7d634ae26b323a89.pdf
نامه فرهنگستان
1025-0832
1025-0832
1397
17
1
ویرایش و دستور زبان
حسین
سامعی
اشارههمة کسانی که به نحوی با نگارش به زبان فارسی، خواه در قالب ترجمه و خواه تألیف، سروکار دارند، از این نکته آگاهاند که نثر بسیاری از کسانی که دست به قلم میبرند کاستیهای فراوان دارد. چنین نقایص و کمبودهایی از عوامل پُرشماری نشئت میگیرد که بیتردید نبودِ آموزش درست و کافی، در دورههای پیش از دانشگاه، از مهمترین آنهاست. شماری از مؤسّسات فرهنگی برای رفع این مشکل به تربیت ویراستار روی آوردهاند و به برگزاری دورههای آموزشِ ویرایش اقدام کردهاند. در غالب این دورهها، دستور زبان از مواد مهم آموزشی است. امّا این نکته که آموزش دستور چه اثری در نگارش دارد محل کشمکش و اختلاف نظر است. در نوشتة زیر، دکتر حسین سامعی نکتههای جالبِتوجّهی دراینباره طرح و شرح کرده است. نامة فرهنگستان از مقالههایی که با رویکردی عالمانه به امر نگارش به زبان معیارِ فارسی میپردازند، استقبال میکند.
2018
03
21
151
160
https://nf.apll.ir/article_108405_23448212d92605f281b02d0035987079.pdf