سی‌سالگی فرهنگستان

غلامعلی حداد عادل

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 3-9

چکیده
  نخستین جلسۀ شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی روز دوشنبه بیست‌وششم شهریورماه یکهزاروسیصدوشصت‌ونه برگزار شده‌است. بنابراین، در سال یکهزاروسیصدونودونه فرهنگستان سی‌ساله شده‌است و بجاست در سرمقالۀ شمارﮤ ۶۷ نامۀ فرهنگستان به مناسبت سی‌سالگی فرهنگستان سخنی گفته شود. می‌توان سرمقاله را به بیان دستاوردها و اقدامات فرهنگستان اختصاص ...  بیشتر

شکوفایی در پهنۀ ادبیّات و فرهنگ عامّه؛ یادکردی از زنده‌یاد دکتر حسن ذوالفقاری

ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق

دوره 22، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 1-6

چکیده
  در وهلۀ نخست، آنچه از زنده‌یاد دکتر حسن ذوالفقاری استاد و پژوهشگری ممتاز و برجسته رقم زده کار در حوزۀ ادبیّات و فرهنگ عامّۀ ایران است. بعد از بزرگانی مانند صادق هدایت، که پیشتاز پژوهش در فرهنگ و ادبیّات عامّه/ فولکلور و بنیانگذار این پژوهش‌ها در ایران بود و آثاری چون اوسانه، نیرنگستان، و برخی از جستارها در نوشته‌های پراکنده را نوشت ...  بیشتر

تعبیرهای عربی‌افتاده در شعر اخوان ثالث: تأملی در مفهوم تأثیر

حسین معصومی همدانی

دوره 21، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 3-32

https://doi.org/10.22034/nf.2022.167928

چکیده
  مهدی اخوان ثالث در میان نسل اول شاعران نوسرای معاصر ایرانی بیش از همه با ادبیات عربی آشنا بوده است و این آشنایی به شکل‌های مختلف هم در نگاهش به شعر و ادبیات نمود یافته است و هم مستقیماً در شعر او، چه در انتخاب قالب و فضای شعری،‌ چه در انتخاب واژگان و چه حتی در آفریدن واژگان و تعابیر بدیع در فارسی. در این مقاله، نمونه‌هایی از تأثیرپذیری ...  بیشتر

نگاهی به مجموعه‌شعر پریزاد از سارا جلوداریان

غلامعلی حدّاد عادل

دوره 21، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 7-22

https://doi.org/10.22034/nf.2022.168550

چکیده
  زنان، بعد از انقلاب اسلامی، علاوه‌ بر عرصه‌های انقلابی و اجتماعی، در حوزۀ سرودن شعر نیز رشد و شکوفایی داشته‌اند. سارا جلوداریان یکی از این زنان است که در این سال‌ها در عرصۀ شعر فعّال بوده است. پریزاد گزیده‌اشعارِ اوست در سه فصل با نام‌های «فصل عشق»، «فصل عطش»، و «فصل راز». بررسیِ زبان شعر جلوداریان ...  بیشتر

سره‌گرایی: کوششی ذوقی یا واکنشی اجتماعی؟

یداللّه جلالی پندری

دوره 22، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 22-36

https://doi.org/10.22034/nf.2023.293782.1057

چکیده
  همان‌گونه که جوامع انسانی در تعامل با هم قرار می‌گیرند، زبان انسان‌ها نیز در چنین تعاملاتی وارد می‌شود؛ به‌گونه‌ای که کمتر زبانی را می‌توان زبان خالص (سَره) و بدون واژه‌های وام‌گرفته از دیگر زبان‌ها دانست. امّا در گذر ایّام گاهی برخی از اهل زبان، با اندیشهٔ بیرون راندن واژه‌های بیگانه، دست به کوشش‌هایی می‌زنند. با نگاهی به ...  بیشتر

بررسی تطبیقی گزارش‏‏‌‌های نمایندگان ایران و عثمانی در مذاکرات ارزنة‏‏‌‌الروم (1259 ـ 1263ق)

نصراللّه صالحی

دوره 22، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 7-23

https://doi.org/10.22034/nf.2023.177047

چکیده
  روابط ایران و عثمانی، در طول سده‏‏‌‌های متمادی، بسیار پرفراز‏‏‌‌ونشیب و همیشه با جنگ و صلح توأم بود. دو دولت در دوره‏‏‌‌های مختلف، برای پایان دادن به اختلاف‏‏‌‌ها، عهدنامه‏های متعددی بستند. آخرین و مهم‏ترین آنها که پایه و اساس حل اختلاف دو کشور گردید، عهدنامۀ ارزنة‏‌‌‏الروم بود. این عهدنامه، بعد از حدود ...  بیشتر

فرایند ادغام اشخاص حماسی‌ـ‌ تاریخی ایران باستان در تاریخ اسلامی جهان

محمود امیدسالار

دوره 21، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 11-30

https://doi.org/10.22034/nf.2021.139850

چکیده
  چکیده: گسترش مرزهای امپراتوری اسلامی تحوّلی در تاریخ‌نگاری اسلامی به وجود آورد. تاریخ  که بدواً تنها با حوادث حیات و فعّالیت‌های رسول اکرم‌(ص) سر و کار داشت، به یک روایت جامع از تاریخ جهان تبدیل شد. گزارش قرآن و کتب آسمانی دیگر در روایت حوادث بعد از طوفان نوح اساساً یکسان بود؛ زیرا تمام بنی‌بشر از بازماندگان نوح به شمار می‌رفتند. ...  بیشتر

محتوای شناختی در عواطف (تحلیل مقایسه‌ای دو رمان سفر به گرای 270 درجه و در جبهۀ غرب خبری نیست)

سیّده‌زیبا بهروز

دوره 21، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 23-46

https://doi.org/10.22034/nf.2022.168552

چکیده
  عاطفه از مؤلّفه‌های اصلیِ ادبیّت در آثار داستانی است و، بنا بر یافته‎های جدید در علومِ شناختی، دلالت بر آگاهی دارد؛ بدین‌معنا که رفتار عاطفی نمود و برایندِ دو عنصر آگاهی و احساسِ ملازمِ آن است؛ نه‌آنکه متأمّلانه یا آگاهانه باشد. در داستان‌ها، گونۀ زبانی و لحن و گفتار راوی و شخصیّت‌ها بیانگر نوع احساس و چگونگی درکِ ...  بیشتر

آثار و آرای لطفعلی صورتگر در باب ادبیات تطبیقی

آبتین گلکار

دوره 21، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 33-54

https://doi.org/10.22034/nf.2022.167930

چکیده
  ادبیات تطبیقی در ایران دانشی نسبتاً نوپاست که عمدتاً در دانشگاه‌ها و از طریق استادانی که در ادبیات کشورهای دیگر تخصص داشته‌اند وارد فضای آکادمیایی ما شده است ولی دانسته‌های ما دربارة پیشگامان این رشته در ایران و آرای آنان در این زمینه گاه بسیار اندک است. یکی از کسانی که در پا گرفتن این رشته در ایران، چه از طریق تدریس در دانشگاه و ...  بیشتر

از اضطراب متن تا تحوّل «ـیذ»: بررسی و تحلیل دو نمونه از تصرّفات میبدی و کاتبان کشف الأسرار در تفسیر خواجه‌عبداللّه انصاری

سیّدمحمّد عمادی حائری

دوره 22، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 37-54

https://doi.org/10.22034/nf.2023.304181.1094

چکیده
  ابوالفضل میبدی در مقدّمه‌اش بر کشف‌الأسرار و عُدّة‌الأبرار نوشته است که تفسیر وی بسط‌یافتهٔ تفسیر خواجه ‌عبداللّه انصاری است. مقالهٔ حاضر نخست دو فرضیهٔ اصلی را دربارهٔ هویّت مؤلّف تفسیری که منبع اصلی میبدی در تألیف کشف‌الأسرار بوده است شرح می‌دهد و شواهدی به نفع فرضیهٔ دوم عرضه می‌کند. در ادامه، ضمن توصیف فرضیهٔ تأثیرپذیری ...  بیشتر

شاه‌قولی تبریزی و نقش او در ایجاد سبکِ ساز عثمانی (مطالعه موردی: نقوش کاشی‏‏‌‌کاریِ سُنّت اُداسی در توپقاپی‏‌‌سرای)

ملک‌زاد مخملباف؛ فرزانه فرخ‌فر

دوره 22، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 24-54

https://doi.org/10.22034/nf.2023.177048

چکیده
  تبادلات سیاسی ـ فرهنگی میان دو منطقۀ ایران و آسیای ‏‏‌‌صغیر، با آغاز قرن دهم‏‏‌‌ هجری و سقوط حکومت تیموری و قدرت یافتن صفویان، مهاجرت نخبگان و انتقال برخی آثار فرهنگی ـ هنری ایران به تختگاه عثمانیان، به اوج خود رسیـد. یکی از مهم‏‏‌‌ترین جریان‏‏‌‌های هنری عثمانیان که در این دوره شکل گرفت، رواج  سبکِ ساز ...  بیشتر

بررسی چند رباعی منسوب به رودکی

سید علی میرافضلی

دوره 21، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 31-47

https://doi.org/10.22034/nf.2022.139852

چکیده
  چکیده: رودکی سمرقندی را مُبدِع رباعی فارسی می‌دانند، و داستان آن را شمس قیس رازی به‌نیکی روایت کرده‌است. متأسّفانه از رودکی دیوانی منسجم که دربردارندۀ اشعار اصلی و صحیح‌النَّسَبِ او باشد، به جا نمانده است، و آنچه در دست داریم، اشعاری است که دیگران از منابع مختلف گردآوری کرده‌اند. کتاب محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، که سعید نفیسی ...  بیشتر

تحلیل گفتمان شعرهای کوتاه سیّدحسن حسینی

محمّدصادق رحمانیان؛ منصوره ثابت‌زاده؛ کامل احمدنژاد

دوره 21، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 47-66

https://doi.org/10.22034/nf.2022.168554

چکیده
  تحلیل انتقادیِ گفتمان نوعی رویکرد بین رشته‌ای است و، با تجزیه و تحلیل متن، در پیِ عرضۀ خوانشی نسبتاً دقیق از آن است. نویسندگانِ این پژوهش بر آن‌اند تا، با بهره‌گیری از روش تحلیل انتقادیِ گفتمان، انعکاس مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و... را در شعرهای کوتاه سیّدحسن حسینی بیابند و به چگونگیِ رابطۀ متقابل ...  بیشتر

زبان و ادبیات فارسی
طبقه‌بندی الفبای فارسی براساس ساختار نوشتاری

فرزین غفوری

دوره 22، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 55-75

https://doi.org/10.22034/nf.2023.294924.1060

چکیده
  تاکنون بحث دربارهٔ ویژگی‌های الفبای فارسی بیشتر در چارچوب آواشناسی و واج‌شناسی مطرح بوده و ازلحاظ خط‌شناسی و ساختار نوشتاری طبقه‌بندی دقیقی از حروف الفبا ارائه نشده است. نویسه‌ها (اعمّ از حروف، اعداد و علائم نوشتاری) خود از اجزای کوچک‌تری تشکیل شده‌اند که می‌توانیم آن‌ها را «نویسک» بنامیم. نویسک‌های اصلی در الفبای ...  بیشتر

در جست‌وجوی اصل و منشأ سندبادنامه: بررسی نسخِ گروه شرقیِ کتاب هفت دانا یا سندبادنامه‌ها

سیروس شمیسا؛ خاویر هرناندث

دوره 21، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 71-100

https://doi.org/10.22034/nf.2022.167932

چکیده
  سندبادنامه یا قصة هفت وزیر داستانی است کهن و آموزنده با نشر گسترده و شهرت جهانی که پیشینة آن در قالب کتاب به ایران پیش از اسلام و ادبیات پهلوی بازمی‌گردد. برگردان‌ها و بازترجمه‌های گوناگون سندبادنامه گواه شهرت و اهمیت این اثر است که در زمان خود یکی از توسعه یافته‌ترین ساختارهای داستان در داستان را دارا بوده است. محور اصلی مقالة حاضر ...  بیشتر

شعر قطران تبریزی و لغت‌نامۀ دهخدا

تهمینه عطایی کچویی

دوره 21، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 48-69

https://doi.org/10.22034/nf.2022.139853

چکیده
  شماری از ابیات قطران تبریزی، گویندۀ معروف قرن پنجم هجری، در لغت‌نامۀ دهخدا به‌ عنوان شاهد آمده‌است. اهمّیت بعضی از این شواهد در آن است که آن واژه‌ها در شعر آن روزگار نمونه‌های فراوان ندارند. مؤلّفان لغت‌نامه، غالباً در ذکر ابیات قطران، به منبع یا منابع کار خود اشاره‌ای نکرده‌اند؛ امّا بررسی‌های ما نشان می‌دهد که منبع اوّلیۀ ...  بیشتر

ادبیّات فرجام‌گرا یا آخرالزّمانی (آپوکالیپسی) در شعر معاصر و انقلاب اسلامی

غلامرضا کافی؛ ندا حاتمی

دوره 21، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 67-82

https://doi.org/10.22034/nf.2022.168556

چکیده
  ادبیّات فرجام‌گرا یا آخرالزّمانی ادبیّاتی است که بر پایۀ پیش‌گویی‌های آخرالزّمانی شکل گرفته. این نوعِ ادبی به آنچه در فرجامِ جهان رخ خواهد داد و نیز به موضوعاتی مثل «آخرالزّمان»، «رستاخیز»، «وقوع فاجعه»، «منجی» و... می‌پردازد. نمونه‌هایی از این ادبیّات را می‌توان در شعر معاصر فارسی دید. در این مقاله، ...  بیشتر

زبان و ادبیات فارسی
فرهنگ بسامدی فارسی؛ اثری نیازمند ویرایش یا تألیف دوباره؟

غلامرضا مستعلی پارسا؛ سیّدحمید حسنی

دوره 22، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 76-100

https://doi.org/10.22034/nf.2023.361515.1212

چکیده
  مجموعۀ «فرهنگ‌های بسامدیِ راتلج»، تا به امروز، دست‌کم در پانزده عنوان منتشر شده و جمعاً مشتمل بر چهارده زبان است. این مجموعه، که از سوی انتشارات راتلج (گروه تِیلور و فرانسیس) منتشر شده، به‌ویژه در میان کسانی که در زمینۀ تدوین «فرهنگ‌های بسامدی» و/ یا «زبان‌شناسی پیکره‌ای» پژوهش می‌کنند، معروفیّت جهانی یافته ‌است. ...  بیشتر

بررسی تطبیقی برخی عناصر عجایب‌نامه‌ها با بعضی متون ادبی و اسرائیلیات مفسران

مائده سهل‌الدین

دوره 21، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 101-124

https://doi.org/10.22034/nf.2022.178558

چکیده
  عجایب‌نامه‌نویسی گونه‌ای ادبی در قالب نظم و نثر است که به معرفی شگفتی‌های جهان در حوزه‌های جغرافیا، نجوم، انسان‌شناسی، حیوان‌شناسی، نباتات و... می‌پردازد و تأثیر بسیاری در رشد مطالعات مربوط به این حیطه‌‌ها و نیز اسطوره‌شناسی دارد.در تاریخ اسلام، به‌سبب ابهام معانی قرآن، کتب بسیاری در تفسیر آن و شرح معانی و آیات نوشته شد که ...  بیشتر