دستورهای نظریه‌بنیاد زبان فارسی

محمّدرضا رضوی

دوره 22، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 27-46

https://doi.org/10.22034/nf.2023.180990

چکیده
  از تدوین دستور سخن (1289ق) به ‌دست میرزا حبیب اصفهانی، که عموماً نخستین دستورِ منظم و نوین زبان فارسی انگاشته می‌شود، بیش از 150 سال می‌گذرد. از آن هنگام تا کنون، دستورهای گوناگونی برای زبان فارسی تدوین شده است. دستورها غالباً به انواعی تقسیم و نام‌گذاری شده‌اند که از آن جمله می‌توان «دستور سنّتی»، «دستور تجویزی»، «دستور ...  بیشتر

واژه‏‌سازی در فارسی از منظر یک نظریۀ نام‏شناختی

اسلام هورن؛ مجتبی منشی‌زاده

دوره 21، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 28-47

https://doi.org/10.22034/nf.2022.148001

چکیده
  نظریۀ پاول اشتکاور[1] نظریه‏‌ای با رویکرد جدید به فرایند واژه‏سازی در زبان است که، در عین اتخاذ رهیافت نقشی - ساختی[2] مکتب پراگ، از منظر شناختی[3] به فرایند واژه‏‌سازی نگاه می‏‌کند. این نظریه به واژه‏ از منظر نام‏شناختی، یعنی حرکت از مفهوم به‏ سوی واژه، می‏پردازد. براساس این نظریه، نقطۀ آغاز ساخت واژه تحلیل یک مفهوم مرتبط ...  بیشتر

تَکوک (ریتون) در شاهنامه؟

ابوالفضل خطیبی؛ کاوس ندایی

دوره 20، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 31-40

https://doi.org/10.22034/nf.2022.146097

چکیده
  چکیده: در این مصرع از شاهنامه، «یکی بورِ ترکی چو گوری به تن» در اواخر پادشاهی بهرام پسرِ اورمَزدِ (Urmazd) ساسانی از جامِ مَیِ بزرگی سخن رفته‌است که نام آن به صورت‌های «بورِ ترکی» bur-e torki، «پور ترکی» pur-e torki و «تورِ ترکی» tur-e torki تصحیف شده‌اند. در این جستار نشان داده شده‌است که در پشتِ این صورت‌های تصحیف‌شده، واژۀ ...  بیشتر

ترجمه در معنای گسترده و جلوه های آن در گلستان و بوستانِ سعدی

علیرضا امرایی؛ مصطفی حسینی

دوره 17، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 35-58

چکیده
  چندی‌ است که مطالعة ادبیّات از شکل سنّتی خود دور شده است و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای رونق یافته‌اند. از جمله شاخه‌های میان‌رشته‌ای که پیوندی نزدیک با ادبیّات دارد مطالعات ترجمه است. اوج همگرایی مطالعات ترجمه و مطالعات ادبی در حوزة ادبیّات تطبیقی و بررسی تأثیرپذیری ادبیّات اقوام بر یکدیگر از رهگذرِ ترجمه رخ می‌دهد. نگارندگان جُستار ...  بیشتر

درنگی بر چند واژۀ مهجور و تبیین چند شاهد لغوی براساس جواهرالخیال

فرزاد ضیائی حبیب‌آبادی؛ سعید شفیعیون

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1402، ، صفحه 40-63

https://doi.org/10.22034/nf.2024.191911

چکیده
  هرچه نسخ خطی بیشتری از متون کهن کاویده شود، پرتوهای تازه‌تری در زمینه‌های مختلف، بر علوم ادبی خواهد تافت و چشم‌اندازهای روشن‌تری از میراث ادبی گذشتگان در نظر محققان جلوه خواهد یافت. جواهرالخیال، که محور این مقاله است، مجموعه‌ای افزون بر سه هزار رباعی از ۴۷۰ شاعر است که بسیاری از آنان، سخنوران سبک هندی هستند و شماری نیز خود در هند ...  بیشتر

تغییر نقش دستوری واژﮤ تازه در زبان فارسی

مهرداد نغزگوی کهن

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 41-59

چکیده
  در این مقاله ضمن مقایسۀ دستوری‌شدگی و کاربردی‌شدگی، بر اهمیت تمایز این دو و مخصوصاً نقش کاربردی‌شدگی در تکوین گفتمان‌نماها تأکید خواهیم کرد. چنین بحثی بستر مناسب را برای رسیدن به هدف اصلی این مقاله، یعنی بررسی شیوﮤ تکوین گفتمان‌نمای تقابلی تازه فراهم می‌سازد. داده‌های عینی از کاربردهای تازه در بافت‌های مختلف نشان‌دهندﮤ گذر ...  بیشتر

بررسی تصحیحات پانزده بیت عربی در گلستان سعدی از نظر عروض و قافیه

آریا طبیب‌زاده

دوره 17، شماره 2 ، تیر 1397، ، صفحه 41-63

چکیده
  در گلستان سعدی ابیاتی به عربی وجود دارد که تقریباً همۀ آنها ازنظر وزن و قافیه، تابع قواعد عروض و قافیۀ عرب است؛ امّا تقریباً همۀ مصحّحان فارسی‌زبان، در تصحیح و بررسی این ابیات از قواعد عروض فارسی پیروی کرده‌اند، و این امر سبب ایجاد ایراداتی در ضبط‌هایشان شده‌است. نکتۀ جالب توجّه این است که در دو ترجمۀ عربی و یک شرح ترکی بر گلستان، ...  بیشتر

پسوندهای فریب‌کار زبان فارسی (ناگفته‌هایی دربارۀ ساخت‌واژه)

یدالله منصوری

دوره 20، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 41-52

https://doi.org/10.22034/nf.2022.146099

چکیده
  چکیده: موضوع این گفتار ساخت‌واژه در زبان فارسی است. در این گفتار به واژه‌های مشتق پسوندداری پرداخته‌ می‌شود که مطابق قاعدۀ معمولی ساخت‌واژۀ زبان فارسی، قابل تحلیل نیستند، بلکه شیوه و روش خاصی را دنبال می‌کنند، درواقع جزئی از واژه‌های تاریخی زبان فارسی هستند و روش تاریخی ساخت‌واژی بر آنها حاکم است. این پسوندها عبارت‌اند از: -ار، ...  بیشتر