فرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622زبانِ نامة فرهنگستان310130429FAعلاءالدین طباطبائیسردبیر نامة فرهنگستانJournal Article20210512شمارۀ شصتوششم <em>نامۀ فرهنگستان</em> دومین شمارهای است که با مسئولیت سردبیر جدید در اختیار خوانندگان گرامی قرار میگیرد. در شمارۀ پیش دکتر غلامعلی حداد عادل، در مقام مدیرمسئول <em>نامۀ فرهنگستان</em>، با زبانی شیوا دربارۀ نقش و مقام سردبیر قبل، استاد احمد سمیعی، در بنیاد گذاشتن و راهبری این نشریه، نکات مهمّی نگاشتند. ازاینرو، اینجانب تنها به این بسنده میکنم که بگویم به گمان من هیچکس نمیتواند جای استاد گرانقدرمان، احمد سمیعی، را در راهبری <em>نامۀ فرهنگستان</em> پُر کند، تا چه رسد به بنده با این بضاعت ناچیز. ما تنها میتوانیم آرزو کنیم که سایۀ ایشان بر سر ما فرهنگستانیان مستدام باشد و همواره از راهنماییهایشان بهره ببریم.https://nf.apll.ir/article_130429_668cd622c7fc4b13ffe2f27630c3ff5c.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622توضیحی دربارۀ چند بیت <i/>منطقالطّیر<i>1129130430FAمحمود عابدیاستاد دانشگاه خوارزمی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسیJournal Article20210512منطقالطّیر عطّار نیشابوری منظومۀ تمثیلی و عرفانی مشهوری است که بارها تصحیح شده و به طبع رسیدهاست. دربارۀ اصل و اهمیّت این منظومه و دقایق عرفانی و ارزشهای زبانی آن نیز سخنان سودمند و فراوانی گفته شدهاست. با اینکه زبان عطّار، بهخصوص در منطقالطّیر، ساده و روشن و تقریباً خالی از هر نوع صنعتگری است، در این مثنوی ۴۷۰۰ بیتی و پدیدآمدۀ اوایل قرن هفتم، ابیاتی هست که به تأمّلی دیگر نیازمندند و شاید طرح سخنی تازه دربارۀ آنها نکتهای از این کتاب ارجمند و متن درسی دانشگاهی را روشن کند، و گوشهای از زیباییهای سخن عطّار نیز، بیش از پیش، آشکار گردد. ما در اینجا با این امیدواری ابیاتی از آن را مورد بحث قرار دادهایم.https://nf.apll.ir/article_130430_3aa9c3ddad1202a5db70ffe276c44533.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622درنگی در دو بیت <i/>شاهنامه<i>3139130431FAاکبر نحویاستاد دانشگاه شیرازJournal Article20210512https://nf.apll.ir/article_130431_a2229659c198a1a3720cb3326dd918c7.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622بررسی تصحیحات پانزده بیت عربی در <i/>گلستان<i> سعدی از نظر عروض و قافیه4163130433FAآریا طبیبزادهدانشجوی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهرانJournal Article20210512در گلستان سعدی ابیاتی به عربی وجود دارد که تقریباً همۀ آنها ازنظر وزن و قافیه، تابع قواعد عروض و قافیۀ عرب است؛ امّا تقریباً همۀ مصحّحان فارسیزبان، در تصحیح و بررسی این ابیات از قواعد عروض فارسی پیروی کردهاند، و این امر سبب ایجاد ایراداتی در ضبطهایشان شدهاست. نکتۀ جالب توجّه این است که در دو ترجمۀ عربی و یک شرح ترکی بر گلستان، این ایرادات یا وجود ندارد یا شمار آنها بسیار اندک است. ما در این مقاله به بررسی تصحیحات برخی از این ابیات از منظر قواعد عروض و قافیه پرداختهایم و ضبطهای درست را معرفی و ایرادات ضبطهای نادرست را بیان کردهایم.https://nf.apll.ir/article_130433_3a22b1bc5ec7e0f617910a3ac28b628a.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622نام ترکیِ افراسیاب در دو متن فارسی6572130663FAسجّاد آیدِنلودانشیار دانشگاه پیام نور ارومیهJournal Article20210517بزرگترین و نامدارترین دشمن داستانیِ ایرانیان در روایاتِ ملّی و پهلوانی افراسیاب است که مجموعۀ گزارشها و اشارات مربوط به او از اوستا تا طومارهای نقّالی و داستانهای شفاهی ـ عامیانۀ متأخّر دیده میشود و گردآوری و بررسی همۀ آنها میتواند موضوع کتاب یا رسالهای مستقل باشد. دراینمیان گاهی نکات و اشارههای ظریفی به نظر میرسد که نیازمند دقّت و توضیح بیشتر است تا ابهامات موجود را رفع یا موضوعات جدیدی را دربارۀ افراسیاب و نهایتاً سنّت حماسی و اساطیری ایران روشن کند. یکی از این موارد در خورِ بحث و توجّهناشده نام ترکیِ افرسیاب در دو کتاب <em>نصیحة</em><em>الملوک</em> غزالی و <em>مرموزات اسدی در مزمورات داودیِ</em> نجمالدّین دایه است.https://nf.apll.ir/article_130663_280277a2fe443f65b9478df6f4e6f9f2.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622معرفی و بررسی نثر <i/>مقاصدالأولیاء فی محاسنالأنبیاء<i> اثر محمود فاریابی7387130665FAپروین رضاییاستادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بروجردJournal Article20210517مقاصدالأولیاء فی محاسنالأنبیاء اثر محمود فاریابی ـ نویسندۀ سدۀ ششم ـ است که زندگی پیامبران و داستانهایی از ایشان را بهشکل ادیبانه بیان کردهاست. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ نشدهاست. نثر آن به نثر فنّی معتدل نزدیک شدهاست. غنای دایرۀ واژگانی، بیان کنایی، کثرت ترکیبات بدیع و شاعرانه، انواع جناس، تلمیح، تضمینالمزدوج، واجآرایی، موازنه و ترصیع، استفادۀ هنرمندانه از آیات و گاه تأویل ذوقی آنها، وفور تصاویر، نثر روان و آهنگین و ... از برجستهترین ابزارهایی است که شاعرانگی این اثر را چشمگیر کرده و بدان ارزش ادبی و هنری والایی بخشیدهاست. بر پایۀ موارد یادشده تلاش نویسندگان این مقاله بر آن است با روش مطالعه و تحلیل محتوا، ویژگیهای اصلی نثر این اثر را از لابهلای تصاویر متعدّد و پیچوخمهای زبانی و بیانی استخراج کنند و بدینطریق زمینۀ معرفی این نثر ارزشمند و ناشناخته را برای محقّقان و علاقهمندان این دسته موضوعات فراهم آورند. چون فاریابی انگیزۀ تألیف این اثر را درازسخنی کتب پیشین بیان کرده، قصّههای مربوط به هرکدام از انبیاء، بهجز قصّههای مفصّلِ حضرت یوسف (ع)، حضرت محمّد (ص) و حضرت موسی (ع)، مختصر و مجمل است و روایت و انتقال معنا فدای لفظ نشدهاست و سجعپردازی و درازآهنگی نسبی برخی جملهها از نوع اطناب ممل نیست، بلکه جانب لفظ و معنا در آن در حالت اعتدال است.https://nf.apll.ir/article_130665_d3c06ff898ed5a6c320e12f2b28c9f28.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622زبان در اندیشۀ ابوهلال عسکری89107130667FAندا حیدرپور نجفآبادیعضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسیJournal Article20210517در این گفتار با استناد به دو کتاب الصناعتین و الفروق اللغویۀ ابوهلال عسکرى ـ ادیب و بلاغی ایرانی سدۀ چهارم هجری قمری ـ به بررسی بخشی از تأمّلات او دربارۀ زبان و معنا پرداختهایم. ابوهلال در کتاب الصناعتین معتقد به جدایی لفظ و معنا و ارتباط نخستین با فصاحت و دومین با بلاغت است. او بارها بر اهمیّت معنای درست و ساده و نیز لفظ زیبا تأکید میکند. هرچند سخن او در ظاهر متناقض است و سبب تردیدِ خواننده در تعیین مهمتر بودن لفظ یا معنا میشود. معنا از نظر وی قصد و ارادۀ ذهنی است و لفظ به شرطی درست است که همسو با آن باشد. همچنین در فهم معنا، نهتنها سادگی معنا، بلکه گوینده و شنونده و جایگاههای سکوت نیز اهمیّت دارد. ابوهلال عسکری در الفروق فی اللغة ـ که در اصل فرهنگی مبتنی بر بیان تمایز بین کلمات بهظاهر هممعناست ـ نشان میدهد که قائل به ترادف کامل و نیز اشتراک معنایی نیست. او نخست تکرار و عطف را دو نشانه برای عدم هممعنایی میداند و سپس هشت معیار صرفی و نحوی و معنایی را برای تشخیص اختلاف بین کلمات بهظاهر هممعنا بهدست میدهد. بااینحال، میتوان با قراینی دریافت که او همواره پایبند بر این نظر خود نیست.https://nf.apll.ir/article_130667_99252c7b07ca43fb645dfb72f0f2cedc.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622سرهنویسی فارسی در دربار ایلخانان (<i/>شهنشاهنامة<i> احمد تبریزی: یگانه اثر منظوم به فارسی سره)109119130670FAمهشید گوهری کاخکیدانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، نویسنده مسئولمحمّدجواد مهدویاستادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی مشهدJournal Article20210517منظومۀ حماسی ـ تاریخی شهنشاهنامۀ احمد تبریزی یکی از تاریخهای عمومی مغولان است که در سال (۷۳۸ ھ.) به زبان فارسی و در وزن و سبک شاهنامۀ فردوسی سروده شدهاست. یکی از ویژگیهای مهم و برجستۀ منظومۀ شهنشاهنامه، تلاش آگاهانۀ شاعر برای پاکسازی زبان فارسی است که این منظومه را از سایر آثار منثور و منظوم فارسی متمایز میسازد و آن را بهعنوان یگانه اثر منظوم فارسی و نخستین متن کاملی که به فارسی سره سروده شدهاست، مطرح میکند.<br />در این مقاله ابتدا ادعای احمد تبریزی مبنیبر نوشتن منظومهای سراسر پارسی و خالی از کلمات بیگانه مطرح و با مطالعۀ بسامد واژههای عربی، ترکی و مغولی در منظومۀ شهنشاهنامه، این مسئله بررسی شدهاست. سپس فارسیگرایی در شهنشاهنامۀ تبریزی و شاهنامۀ فردوسی مقایسه شدهاست تا میزان پایبندی تبریزی به سرهنویسی بهتر نشان داده شود. در ادامه، انگیزههای شاعر در سرودن منظومهای سراسر پارسی، ازجمله دلبستگی و عشق به هویّت ایرانی و تلاش برای بقای زبان فارسی، بیان شدهاست. پس از بررسی مختصر پیشینۀ سرهنویسی در زبان فارسی، جایگاه منحصربهفرد شهنشاهنامۀ تبریزی در این زمینه و اهمیّت سرایش منظومهای به پارسی سره در دربار ایلخانان ترک مطرح شدهاست.https://nf.apll.ir/article_130670_484628877dfb74c2046539970318a54d.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622نقدِ تصحیح قصاید ابنیمین فریومدی121137130915FAاکرم هراتیاندانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهانمهدی نوریاناستاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهانJournal Article20210523<em>دیوان</em> ابنیمین مجموعهای حجیم و متنوّع از شعر فارسی در قرن هشتم هجری است. براساس <em>دیوان</em> چاپی (ابنیمین فریومدی، ۱۳۴۴) در مجموع (۱۴۰۷۴ بیت) شعر، مشتمل بر قصیده (۳۹۷۸ بیت) و غزل (۲۵۲۳ بیت) و قطعه (۴۷۰۲ بیت) و رباعی (۱۳۴۲ بیت) و مثنوی (۸۲۴ بیت)؛ و ترکیببند و ترجیعبند و مخمّس و ملمّع و قطعات عربی و چیستان و مسمّط (در مجموع ۷۰۵ بیت) است. در این میان، بیشترین حجمِ اشعارِ ابنیمین در قالب قطعه است.<br /><br clear="all" />https://nf.apll.ir/article_130915_b4b2b6da46a00f9e4df355d385ea6bef.pdfفرهنگستان زبان و ادب فارسینامه فرهنگستان1025-083217220180622دربارۀ ویرایش و دستور زبان138145130916FAامید طبیبزادهپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگیJournal Article20210523https://nf.apll.ir/article_130916_b5c270fd73d986d0acdb9f023135d6b8.pdf