نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام

چکیده

با اینکه دیوان انوری پس از چاپ‌های سنگی یک بار به همت سعید نفیسی و یک بار دیگر به کوشش محمدتقی مدرس رضوی تصحیح شده، هنوز اشعاری از او در مطاوی نسخه‌ها مغفول مانده و منتشر نشده‌است. این امر ناشی از دسترسی نداشتن مصححان به برخی نسخه‌های کهن و غفلت از تصحیح و انتشار تمام اشعار موجود در دست‌نویس‌های مورد استفاده‌است. موضوع این پژوهش معرفی و انتشار ۴۳ بیت نویافته از انوری، شامل ۴ غزل، ۴ قطعه و ۲ رباعی، بر مبنای پنج نسخۀ کهنِ دیوان او از سدﮤ هفتم تا نهم هجری است. از میان نسخه‌های مورد استفاده در این پژوهش چهار نسخه از دسترس مصححان دور مانده و یک دست‌نویس نسخۀ اساس تصحیح مدرس رضوی بوده‌است. در اثبات تعلق اشعار نویافته به انوری گذشته از پشتوانۀ نسخه‌ها که همه از نسخه‌های کهن و معتبر دیوان انوری محسوب می‌شوند، از قراین سبک‌شناختی نیز استفاده شده‌است. همچنین برخی ابهاماتِ اشعار، نظیر هویت دو تن از ممدوحان، روشن شده‌است.

منابع
ابن‌اثیر، عزالدین (۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م)، الکامل فی التاریخ، ج ۹، راجعه و صحّحه الدّکتور محمّد یوسف الدقاقه، بیروت: دارالکتب العلیمیه.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (۱۳۸۶)، التّفهیم لأوائل صناعه التّنجیم، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما ۱۳۸۶.
انوری (۱۳۷۶)، محمدبن علی، دیوان، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
انوری (۱۳۳۷ ش)، دیوان، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی پیروز.
انوری (۱۸۸۹ م)، دیوان، دیوان، نولکشور لکهنو: چاپ سنگی هندوستان.
انوری (۱۲۶۶ ق)، دیوان، تبریز: چاپ سنگی.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۱۳۵۰۳ کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۳ / ۲۳۴ کتابخانۀ مینوی، تاریخ کتابت: ۶۹۲ هجری.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۱۰/۲۴۸ کتابخانۀ مینوی.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی کتابخانۀ فاتح استانبول، فیلمِ شمارﮤ ۵۱ ـ ف کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، تاریخ کتابت: ۷۰۸ هجری.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۲۰۹ کتابخانۀ سپهسالار.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی جنگ حکیم اغلوپاشا، فیلم شمارﮤ ۱ / ۱۷۰ ف دانشگاه تهران.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۵۲۶۷ کتابخانۀ ملک، تاریخ کتابت: قرن هفتم.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۲/۲۴۰ ف کتابخانۀ دانشگاه تهران، تاریخ کتابت: ۷۵۹ هجری.
انوری، نسخۀ خطی شمارﮤ ۸۵۲۷ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
انوری، دیوان، نسخۀ خطی شمارﮤ ۱۱۸۵۱ کتابخانۀ آستان قدس رضوی، تاریخ کتابت: قرن هشتم.
جرجانی، سید اسماعیل (۱۳۵۵)، ذخیر خوارزمشاهی، کتاب سوم، بخش دوم، تصحیح جلال مصطفوی، تهران: انجمن آثار ملی.
جمال‌الدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق (۱۳۷۹ ش)، دیوان، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگاه.
درایتی، مصطفی (۱۳۸۹)، فهرستوار دستنوشتهای ایران (دنا)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دشتی، علی (۱۳۹۰)، قلمرو سعدی، تهران، زوّار.
سعدی ۱ (۱۳۸۶)، مصلح بن عبدالله، کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
سعدی ۲ (۱۳۸۵)، غزلهای سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
شریفی صحی، محسن و مهدخت پورخالقی چترودی (۱۳۹۱)، «اشعار نویافته از انوری در نسخه‌ای کهن»، جستارهای ادبی، شمارﮤ ۱۷۹.
شریفی صحی و حامد خاتمی‌پور (۱۳۹۲)، «اشعار نویافته در جنگ خطی ۹۰۰ مجلس»، متن‌شناسی ادب فارسی، دورﮤ جدید، سال پنجم، شمارﮤ ۱.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۷۴)، مفلس کیمیافروش، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۸۷)، غزلیات شمس تبریز، تهران: سخن.
شمس حاجی، محمد بن دولتشاه بن یوسف شیرازی (۱۳۹۰)، سفینه، مقدمه، تصحیح و تحقیق میلاد عظیمی، تهران: سخن.
شهمردان‌بن ابی‌الخیر (۱۳۶۲)، نزهتنامۀ علایی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهیدی، سید جعفر (۱۳۸۲)، شرح لغات و مشکلات دیوان انوری، تهران: علمی و فرهنگی.
عوفی، محمد (۱۳۲۱ ق/ ۱۹۰۳ م)، لباب الالباب، تصحیح ادوارد براون، لیدن: مطبعۀ بریل.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (۱۳۸۷)، سخن و سخنوران، تهران، زوّار.
ماهیار، عباس (۱۳۸۲)، ثری تا ثریا، کرج: انتشارات جام گل.
منزوی، احمد (۱۳۵۰)، فهرست نسخههای خطّی فارسی، ج ۳، تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای.
مولوی ۱ (۱۳۹۰)، جلال‌الدین محمد، مثنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: هرمس.
ــــــ ۲ (۱۳۸۵)، کلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
میرافضلی، علی (۱۳۹۴)، جُنگ رباعی، پژوهش و ویرایش سیدعلی میرافضلی، تهران: سخن.
وحیدیان کامیار، تقی (۱۳۸۹)، فرهنگ اوزان شعر فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.