نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو پیوستة فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

مهدی اخوان ثالث در میان نسل اول شاعران نوسرای معاصر ایرانی بیش از همه با ادبیات عربی آشنا بوده است و این آشنایی به شکل‌های مختلف هم در نگاهش به شعر و ادبیات نمود یافته است و هم مستقیماً در شعر او، چه در انتخاب قالب و فضای شعری،‌ چه در انتخاب واژگان و چه حتی در آفریدن واژگان و تعابیر بدیع در فارسی. در این مقاله، نمونه‌هایی از تأثیرپذیری اخوان از واژگان و تعابیر عربی در سطح واژگان و تعبیرات بررسی می‌شود اما هدف اصلی از این بررسی تأکید بر این نکته است که این تأثیرپذیری را نباید از نوع «تقلید» یا «ترجمه» و چیزی مذموم دانست بلکه اخوان، دانسته یا نادانسته، این واژگان و تعابیر عربی را همچون عنصر یا مادة خامی به کار برده است و همانند دیگر عناصر یا مواد خامِ شعرش آنها را در فارسی بازآفرینی کرده است و با این تأثیرپذیریِ «مثبت» بر غنای زبان شعر خود افزوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Arabic-originated Phrases in the Poetry of M. Akhavan-Sales: A Deliberation on the Concept of Influence

چکیده [English]

Among the first generation of contemporary Iranian modernist poets, Mehdi Akhavan-Sales was the most familiar with Arabic literature and this acquaintance was manifested in different ways both in his view of poetry and literature and directly in his poems, in the choice of poetic form and atmosphere, in choosing words and even in creating new words and expressions in Persian. In this article, examples of the influence of Arabic lexicon on Akhavan-Sales are examined at the level of words and interpretations, but the main purpose of this study is to emphasize the point that this influence should not be considered as "imitation" or "translation" or something reprehensible, but rather Akhavan, knowingly or not, has used these Arabic words and expressions as an element or raw material, and like other elements or raw materials of his poetry, he has recreated them in Persian, and with this "positive" influence, he has added to the richness of his poetic language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Akhavan-Sales
  • influence
  • Arabic literature
  • Arabic in Persian
منابع
ابو تمّام. کتاب اشعار الحماسه. شرح خطیب تبریزی. تصحیح گئورگ ویلهلم فرایتاگ. بن: بی‌نا، 1828.
ابوالفتوح رازی، حسن بن علی. روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن. تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. چ.4. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1396.
اخوان ثالث، مهدی. آخر شاهنامه. تهران: چاپخانة میهن، 1338.
ــــــ . «آیات موزون‌افتادۀ قرآن کریم». در: شهیدی، سید جعفر و محمدرضا حکیمی. یادنامۀ علاّمۀ امینی (مجموعۀ مقالات تحقیقی). تهران: مؤسسۀ انجام کتاب، 1361. ص.145-162.
ــــــ . از این اوستا. چ.14. تهران: مروارید، زمستان، 1384.
ــــــ . ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم. تهران: مروارید، 1368.
ــــــ . زمستان. تهران: زمان، 1335.
ترجمه و شرح فارسی شهاب الاخبار. مترجم و شارح ناشناس. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران، 1349.
تفتازانی، مسعود. مطوّل. استانبول: مطبعة العثمانیة، 1304ق.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل. یتیمة الدهر فی شعراء ‌اهل العصر. بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
جاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر. کتاب التاج فی أخلاق الملوک. تصحیح فوزی عطوی. بیروت: الشرکة‌ اللبنا‌نیة‌ للکتا‌ب‌، 1970.
جوینی، عطاملک بن محمد. تاریخ جهانگشای جوینی. به تصحیح محمد قزوینی. چ.3. تهران: هرمس، 1387.
رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمد. حدایق الحقایق. به‌تصحیح و با حواشی و یادداشت‌های سیدمحمد کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران، 1341.
سروشیار، جمشید. «قطعه‌ای نه از رودکی در دیوان رودکی». یغما. 28/8 (1354): 484.
شرح فارسی کلمات قصار پیغمبر خاتم (ص). مقدمه و تصحیح و تعلیق جلال‌الدین حسینی ارموی (محدث). تهران: وزارت فرهنگ، اداره‌کل اوقاف، 1342.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. حالات و مقامات م.امید. تهران: سخن، 1391. ص.45-48.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی. بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
صادقی، علی‌اشرف. تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران، 1357.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیة،1392ق.
قضاعی، محمد بن سلامه. ترک الاطناب فی شرح الشهاب یا مختصر فصل الخطاب. تصحیح محمد شیروانی. تهران: دانشگاه تهران، 1343.
کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
معصومی همدانی، حسین. «فخر رازی و مسئلۀ حرکت وضعی زمین». تحقیقات اسلامی. ش.1و2 (1365-1366): 89-114.
ــــــ . «قصه بی‌شک راست می‌گوید: درآمدی به شعر«مرد و مرکب» مهدی اخوان ثالث». نگاه نو. ش. 129 (بهار 1400): 167-191.
ــــــ . «گونه‌های زبان در شعر امروز فارسی». در: شعر امروز ایران: مقالات، اشعار و دیدگاه‌ها. به اهتمام و ترجمۀ عربی موسی اسوار. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1384. ص.32-57.
میبدی، احمد بن محمد. کشف الاسرار و عدة الابرار. تصحیح علی‌اصغر حکمت. تهران: دانشگاه تهران، 1339.
میدانی نیشابوری، ابوالفضل. مجمع الأمثال. تصحیح محیی‌الدین عبدالحمید. قاهره: مطبعة السنة المحمدیة، 1955/1374ق.
 
Bloom, Harold. The Anxiety of Influence: A Theory of Poetry. London: Oxford University Press, 1973.