نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، نویسندۀ مسئول
3 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
چکیده
تعهّد ازجمله ویژگیِ‌هایی است که در ادبیّات بسامدی چشمگیر دارد؛ ادبیّاتی که بازتابندۀ باورها، امیدها، آرزوها، دغدغه‌ها و فراز و نشیب‌های مردم روزگار است. مسئلۀ بنیادیِ این مقاله بررسیِ جایگاه و کارکرد تعهّد در لایۀ واژگانیِ غزل عصر انقلاب و تحلیل این مؤلّفۀ تأثیرگذار و کیفیّت بازتابِ آن است. مبنای این ارزیابی واژه‌های نشان‌داری است که حامل بارِ ایدئولوژیک‌اند. این واژه‌ها، برخلافِ واژه‌های بی‌نشان ــ‌که تنها معنای عادی و عام دارند ــ متعلّق به یک بافتِ فرهنگی‌اند و، علاوه بر دلالت بر مفهومی خاص، دربردارندۀ معانیِ ضمنی و مفاهیم ارزشی نیز هستند که نگرش نویسنده را بازتاب می‌دهند. بر مبنای این واژه‌ها، تعدادی از بن‌مایه‌های غزل عصر انقلاب، که مبتنی بر التزام در این نوعِ ادبی است، با شواهدی آورده می‌شود و مبانیِ عقیدتی که بر آن‌ها بنیاد نهاده شده است ارزیابی می‌گردد. در بررسیِ لایۀ واژگانی و واژه‌های نشان‌دار، غزل عصر انقلاب را بر پایۀ بن‌مایه‌های ایدئولوژیک و از منظرِ تعهّد به این انواع می‌توان طبقه‌بندی کرد: غزل‌های اعتراضی، نوستالژیک، حماسی، آیینی و انتظار، جنگ و شهادت، طنز، آزادی، مقاومت و اتّحاد، دعوت به مبارزه و انتقام، و وطنی.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
An Analysis of Function of Obligation and Commitment by the Marked Words in the Ghazal of the Revolutionary Era
نویسندگان [English]
- Fariba Mehri 1
- Hasan Delbari 2
- Mahyar Alavi Moghaddam 3
- Abbas Mohammadian 3
1 PhD student in Persian language and literature of Hakim Sabzevari University
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Hakim Sabzevari University, responsible writer
3 Associate Professor of Persian Language and Literature at Hakim Sabzevari University
چکیده [English]
Obligation and commitment is a prominent feature of great frequency in literature; a literature that reflects the beliefs, hopes, aspirations, and concerns of people of the time. The fundamental matter of this paper is to examine the place and function of obligation and commitment in the lexical layer of ghazal of the Revolutionary Era and the analysis of this effective component and its reflects. The basis of this study is marked words that have ideological meaning. These words, against unmarked words which have usual meaning, depend to cultural texture and moreover signification to specific meaning, contain implicit meaning that reflects author’s opinion. On the base of these words some of the motives of ghazals of the Revolutionary Era, which are based on commitment in this literary genre, are presented with evidences and the ideological foundations on which they are based are evaluated. In examining the lexical layer and marked words, the ghazals of the Revolutionary Era can be classified into these types based on ideological foundations and from the point of view of commitment: critical ghazals, nostalgic, epic, ritual and expectation, war and martyrdom, humor, freedom, resistance and unity, call to fight and revenge, and patriotism.
کلیدواژه‌ها [English]
- Obligation
- commitment
- ideological foundations
- lexical layer
- marked words
- ghazal of the Revolutionary Era
آریان‌پور کاشانی، منوچهر، فرهنگ فارسی‌آموز پیشرو آریان‌پور (انگلیسی‌ـ فارسی)، جهان رایانه، چاپ چهارم، تهران 1380.
ابتهاج، هوشنگ، سیاه‌مشق، نشر کارنامه، چاپ دوم، تهران 1378.
احمدی (1)، بابک، ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، تهران 1370.
ـــــ (2)، حقیقت و زیبایی (درس‌های فلسفۀ هنر)، نشر مرکز، تهران 1385.
اسرافیلی، حسین (به‌کوشش)، زخم سیب (مجموعه‌اشعار برگزیدۀ پانزدهمین کنگرۀ سراسریِ شعر دفاع مقدّس؛ ارومیّه، شهریور 85)، صریر، تهران 1385.
اسکارپیت، روبر، جامعه‌شناسی ادبیّات، ترجمۀ مرتضی کتبی، سمت، تهران 1374.
اسلامی ندوشن، محمّدعلی، جام جهان‌بین (در زمینۀ نقد ادبی و ادبیّات تطبیقی)، جامی، تهران 1370.
امین‌پور (1)، قیصر، آینه‌های ناگهان (گزیده‌شعرهای 64-71)، افق، چاپ دوم، تهران 1375.
ـــــ (2)، مجموعه‌کامل اشعار (1359-1385)، مروارید، چاپ دوم و سوم، تهران 1388.
ایگلتون (1)، تری، پیش‌درآمدی بر نظریّۀ ادبی، ترجمۀ عبّاس مخبر، نشر مرکز، تهران 1368.
ـــــ (2)، مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمۀ اکبر معصوم‌بیگی، دیگر، تهران 1383.
بارت، رولان، نقد تفسیری، ترجمۀ محمّد‌تقی غیاثی، بزرگ‌مهر، چاپ دوم، تهران 1368.
باقری، ساعد و محمّدرضا محمّدی‌نیکو، شعر امروز (پژوهشی مبتنی بر م‍ج‍م‍وع‍ه‌‌ش‍ع‍ره‍ای م‍ن‍ت‍ش‍رش‍دۀ ۵۷-۶۹)، الهدی، تهران 1372.
بهبهانی، سیمین، مجموعه‌اشعار، نگاه، تهران 1381.
بیابانکی (1)، سعید، چقدر پنجره (گزیده‌غزل)، به‌انتخابِ محمّدحسین نعمتی و علی داودی، شهرستان ادب، تهران 1392.
ـــــ (2)، سکتۀ ملیح، شهرستان ادب، تهران 1393.
پشتدار، علی‌محمّد، «چشم‌انداز آزادی و ادب اعتراض در شعر فارسی»، علوم ادبی، سال سوم، ش 5، پاییر 1389، ص 157-180.
پورنامداریان، تقی، سفر در مه (ت‍أمّ‍ّل‍ی در شعر احمد ش‍ام‍ل‍و)، زمستان، تهران 1374.
ترابی، علی‌اکبر، جامعه‌شناسی ادبیّات فارسی (جامعه‌شناسی در ادبیّات)، فروغ آزادی، تبریز 1380.
تیغ آفتاب (مجموعه‌‌شعر دفاع مقدّس7ـ غزل)، نمایندگیِ ولیّ فقیه در نیروی زمینیِ سپاه، تهران 1375.
جعفریان، محمّدحسین و محمّدکاظم کاظمی، شیری در قفس 902 (شعرهایی از احمد زارعی)، شرکت انتشارات سورۀ مهر، تهران 1389.
حسینی، سیّدحسن، هم‌صدا با حلق اسماعیل، شرکت انتشارات سورۀ مهر، چاپ چهارم، تهران 1387.
داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه‌ن‍ام‍ۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپ‍ایی)، مروارید، تهران 1382.
روزبه، محمّدرضا، حرف‌هایی برای نگفتن (گزیده‌شعرهای 1368-1377)، قو، چاپ دوم، تهران 1382.
زرقانی، سیّدمهدی، «طرحی بر طبقه‌بندیِ انواع ادبی در دورۀ کلاسیک»، پژوهش‌های ادبی، سال ششم، ش 24، تابستان 1388، ص 81-106.
زرّین‌کوب، عبدالحسین، نقد ادبی، میترا، چاپ دوم (از ویرایش دوم)، تهران 1361.
سارتر، ژان پل، ادبیّات چیست؟، ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، زمان، تهران 1348.
سلمانی (1)، محمّد، غزل زمان، چی‌چی‌کا، بندرعبّاس 1379.
ـــــ (2)، دربه‌در در پیِ نیافتنت، فصل پنجم، چاپ دوم، تهران 1392.
سیّدحسینی، رضا، مکتب‌های ادبی، نگاه، چاپ دهم، تهران 1371.
شریفیان، مهدی، «بررسی زمینه‌های دل‌تنگی در شعر قیصر امین‌پور»، فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دورۀ چهارم، ش 14، زمستان 1391، ص 27-46.
شفیعی، سیّد ضیاءالدّین (به‌کوشش)، امواج ارغوانی (مجموعه‌اشعار برگزیدۀ هفدهمین کنگرۀ سراسریِ شعر دفاع مقدّس)، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدّس، تهران 1387.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، سخن، چاپ پنجم، تهران 1387.
شکارسری، حمیدرضا، تروریست عاشق (گزیده‌اشعار)، تکا، چاپ چهارم، تهران 1389.
شمیسا، سیروس، نقد ادبی، میترا، چاپ دوم، تهران 1386.
عزب‌دفتری، بهروز، «منشور متن و تلوّن معنا»، کتاب‌ماه ادبیّات، ش 132، مهر 1387، ص 5-14.
فتوحی رودمعجنی، محمود، سبک‌شناسی (نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها)، سخن، تهران 1390.
فرجی، مهدی، شب بی‌شعر (گزیده‌اشعار)، تکا، تهران 1387.
فرزاد، عبدالحسین، دربارۀ نقد ادبی، قطره، چاپ سوم، تهران 1376.
فیض، ناصر، گزیدۀ شعر جنگ و دفاع مقدّس، انتخاب و توضیح سیّدحسن حسینی، شرکت انتشارات سورۀ مهر، تهران 1381.
قزوه (1)، علیرضا، چمدان‌های قدیمی (گزیده‌غزل)، به‌انتخابِ علی‌محمّد مؤدّب و مبین اردستانی، شهرستان ادب، چاپ دوم، تهران 1391.
ـــــ (2)، روایت چهاردهم (مجموعه‌اشعار برگزیدۀ چهاردهمین کنگرۀ سراسریِ شعر دفاع مقدّس)، لوح زرّین، تهران 1384.
ـــــ (3)، گزیدۀ ادبیّات معاصر، کتاب نیستان، تهران 1378.
کاظمی، محمّدکاظم، پیاده آمده بودم ...، حوزۀ هنری‌ـ سازمان تبلیغات اسلامی، تهران 1370.
محدّثی خراسانی، مصطفی، سُکر سماع (گزیده‌اشعار)، تکا، چاپ دوم، تهران 1387.
مردانی (1)، نصراللّه، سمند صاعقه، حوزۀ هنری ـ سازمان تبلیغات اسلامی، تهران 1374.
ـــــ (2)، عشق می‌گوید، انجمن قلم ایران، تهران 1388.
مظفّری ساوجی (1)، مهدی، شهد امّا شوکران (غزل اجتماعیِ معاصر از ع‍ه‍د مشروطه تا دهۀ ه‍ف‍تاد)، کتاب‌سرای تندیس، تهران 1383.
ـــــ (2)، غزل اجتماعیِ معاصر از 1285 (انقلاب مشروطه) تا 1384 (پایان دولت اصلاحات)، نگاه، چاپ دوم، تهران 1395.
مقدادی، بهرام، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، فکر روز، تهران 1384.
موسوی، سیّد عبدالجواد، کتاب طنز (5)، ترجمۀ سهیل سُمّی، فردوسی، تهران 1389.
ناگهان‌های سرخ (مجموعه‌اشعار پنجمین کنگرۀ سراسریِ شعر دفاع مقدّس)، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدّس، تهران 1375.
نصرتی، عبداللّه، «اندیشه‌های اجتماعی و سیاسی در شعر معاصر»، در سفر در آینه (نقد و بررسیِ ادبیّات معاصر)، به‌کوششِ عبّاسعلی وفایی، سخن، تهران 1387.
نظری (1)، فاضل، اقلّیّت، هزارۀ ققنوس، تهران 1385.
ـــــ (2)، ضد، شرکت انتشارات سورۀ مهر، چاپ چهارم، تهران 1392.
وفایی، عبّاسعلی، سفر در آینه (نقد و بررسیِ ادبیّات معاصر؛ مجموعه‌مقالات همایش بین‌المللیِ تعامل ادبیِ ایران و جهان)، سخن، تهران 1387.
ولک، رنه، تاریخ نقد جدید، ترجمۀ سعید ارباب‌شیرانی، ج 3، نیلوفر، تهران 1375.
هراتی (1)، سلمان، از آسمان سبز، حوزۀ هنری ـ سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، تهران 1368.
ـــــ (2)، آب در سماور کهنه (گزیده‌اشعار)، تکا، چاپ سوم، تهران 1388.
یاحقّی، محمّدجعفر، جویبار لحظه‌ها (ج‍ری‍ان‌ه‍ای ادبیّات معاصر فارسی؛ ن‍ظم و ن‍ثر)، جامی، چاپ پنجم، تهران 1382.
Yarshater. Ehsan (1984). The Modern Literary Idiom in Critical Perspectives on Modern Persian Literature, Edited and Compiled by Thomas M. Ricks, DC: Three Continents Press, Washington.
)