مقاله پژوهشی
اسلام هورن؛ مجتبی منشیزاده
چکیده
نظریۀ پاول اشتکاور[1] نظریهای با رویکرد جدید به فرایند واژهسازی در زبان است که، در عین اتخاذ رهیافت نقشی - ساختی[2] مکتب پراگ، از منظر شناختی[3] به فرایند واژهسازی نگاه میکند. این نظریه به واژه از منظر نامشناختی، یعنی حرکت از مفهوم به سوی واژه، میپردازد. براساس این نظریه، نقطۀ آغاز ساخت واژه تحلیل یک مفهوم مرتبط ...
بیشتر
نظریۀ پاول اشتکاور[1] نظریهای با رویکرد جدید به فرایند واژهسازی در زبان است که، در عین اتخاذ رهیافت نقشی - ساختی[2] مکتب پراگ، از منظر شناختی[3] به فرایند واژهسازی نگاه میکند. این نظریه به واژه از منظر نامشناختی، یعنی حرکت از مفهوم به سوی واژه، میپردازد. براساس این نظریه، نقطۀ آغاز ساخت واژه تحلیل یک مفهوم مرتبط با یک واقعیت برونزبانی است که عضوی یا اعضایی از جامعۀ زبانی برای نامگذاری آن احساس نیاز میکنند. از دیدگاه این نظریه، ساخت واژه مطلقاً صرفی است و نحو در ساخت واژه دخالتی ندارد. در زبان فارسی مشخص میشود که بعضی واژهها بهشیوۀ نحوی ساخته میشوند. [1]. P. Štekauer استاد رشتۀ زبانشناسی در دانشگاه سافاریک کشور اسلواکی است، و همراه با راشل لیبر ویراستاری کتابهایی چون Handbook of Word-formation (2005)، The Oxford Handbook of Compounding (2009) و The Oxford Handbook of Derivational Morphology (2014) را بر عهده داشته است.[2]. functional-structural 3. cognitive
مقاله پژوهشی
رؤیا خدادادی؛ فرشید سمایی؛ رضا عطاریان
چکیده
ارتباط میان مفهوم علمی و واژۀ مبیّن آن از یک طرف و ارتباط میان همان واژه در زبانی مانند فارسی و معادل انگلیسی آن از طرف دیگر، دو بُعد مربوط به مسئلۀ انگیزش اصطلاحات است که در این مقاله بهترتیب تحت عنوان «انگیزش درونزبانی» و «انگیزش بینازبانی» مورد بررسی قرار خواهد گرفت. انواع انگیزش درونزبانی عبارتاند از: آوایی، ساختواژی ...
بیشتر
ارتباط میان مفهوم علمی و واژۀ مبیّن آن از یک طرف و ارتباط میان همان واژه در زبانی مانند فارسی و معادل انگلیسی آن از طرف دیگر، دو بُعد مربوط به مسئلۀ انگیزش اصطلاحات است که در این مقاله بهترتیب تحت عنوان «انگیزش درونزبانی» و «انگیزش بینازبانی» مورد بررسی قرار خواهد گرفت. انواع انگیزش درونزبانی عبارتاند از: آوایی، ساختواژی (شامل اشتقاق، ترکیب، ترکیبواشتقاق و ساخت نحوی) و معنایی (شامل استعاره و مجاز). در انگیزش بینازبانی مقولههای معادلگزینی واژهبنیاد (شامل قرضگیری، ترجمۀ قرضی و جورسازی آوایی- معنایی) و واژهگزینی مفهومبنیاد مطرح است. دادههای این پژوهش نشان میدهد که اصطلاحات علمی، هم در انگلیسی و هم در فارسی، دارای درجات متفاوت انگیخته، نیمهانگیخته و ناانگیخته هستند و انگیزش ساختواژی از نوع گروه نحوی در انگیزش درونزبانی و ترجمۀ قرضی در انگیزش بینازبانی بسیار پررنگ و چشمگیر است.
مقاله پژوهشی
نسرین خردمند؛ فرزاد حقیقی راد
چکیده
اشاعه یا انتشار را میتوان پراکنش یک پدیده در محیطی مشخص تعریف کرد. این مفهوم در علوم مختلف کاربرد دارد، ازجمله، در علم فیزیک برای گسترش ماده، در جامعهشناسی و انسانشناسی برای گسترش تفکر و الگوی فرهنگی، در پزشکی برای گسترش بیماری و در علم اقتصاد برای گسترش فنّاوری یا محصول نو. در این پژوهش، اشاعه و گسترش معادلهای فارسی مصوب فرهنگستان ...
بیشتر
اشاعه یا انتشار را میتوان پراکنش یک پدیده در محیطی مشخص تعریف کرد. این مفهوم در علوم مختلف کاربرد دارد، ازجمله، در علم فیزیک برای گسترش ماده، در جامعهشناسی و انسانشناسی برای گسترش تفکر و الگوی فرهنگی، در پزشکی برای گسترش بیماری و در علم اقتصاد برای گسترش فنّاوری یا محصول نو. در این پژوهش، اشاعه و گسترش معادلهای فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در میان کاربران موضوع بحث است. میزان پذیرش یک نوآوری، یکی از مهمترین عوامل موفقیت یا عدم موفقیت نهاد یا سازمان ارائهدهندۀ آن است. تلاش برای جانشین ساختن معادلهای فارسی بهجای لغات و اصطلاحات بیگانه همواره در جامعۀ ایران محل مناقشه و موضوع چونوچرا و سبب انواع واکنشها ازسوی مردم، مترجمان، زبانشناسان و متخصصان حوزههای مختلف علوم بوده و کار واژهگزینی در فرهنگستان نمونهای از این تلاشها برای حفظ و حراست از زبان فارسی است. اشاعۀ نوآوری فرایندی پیچیده و پویاست و تحت تأثیر عوامل و متغیرهای متعددی، مانند تبلیغات، زمان ورود محصول جدید و جایگزین، کیفیت آن، قدرت رقابت با محصولات سابق و جاافتاده در جامعه و رضایت کاربران است. اشاعه و پذیرش نوآوری، پدیدهای آنی نیست، بلکه فرایندی است که در طول زمان و در صورت استفادۀ مستمر از محصول جدید و عادت به آن شکل میگیرد. این پژوهش با ارائۀ راهکاری در جهت بهبود و تسریع روند پذیرش واژههای مصوب فرهنگستان صورت گرفته است. به این منظور، تحقیقات پیشین درزمینۀ رواج و کاربرد این واژهها در جامعه و نیز الگوهای انتشار نوآوری بررسی شده و متغیرهای مؤثر بر پذیرش واژههای جدید و جایگزین، تعیین و به سازههای الگوی اولیۀ اشاعه و پذیرش نوآوری اضافه شده است. سپس نحوة تأثیرگذاری متغیرها بر رفتار کاربران زبان مشخص گردیده و با استفاده از رویکرد تفکر نظاممند (سیستمی) و پویاییشناسی سامانه، به کمک نرمافزار پاورسیم الگویی برای اشاعه و پذیرش واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی طراحی و ارائه شده است. با شبیهسازی این الگو به کمک این نرمافزار، اعتبار آن ارزیابی و فرانامه (سناریو)هایی جهت بهبود وضعیت فعلی پیشنهاد شده است. با استفاده از الگوهای شبیهسازی میتوان تأثیر سیاستها را قبل از اجرای آنها در جامعه، در محیط مجازی و نرمافزاری بررسی کرد و آزمود. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد تبلیغات، آگاهی، رضایت و فراوانی پذیرندگان ازجمله عوامل تأثیرگذار بر پذیرش است. برای افزایش میزان پذیرش واژههای پیشنهادی فرهنگستان ازسوی جامعه و استفاده از معادلهای فارسی بهجای لغتها و اصطلاحات بیگانه، اولین قدم، اطلاعرسانی و آگاه کردن مردم است.
مقاله پژوهشی
فرهاد قربانزاده
چکیده
در این مقاله ضمن تعریف اصطلاحهای علمیِ گرده/ گرته و گرده برداشتن/ گرته برداشتن، و گردهبرداری/ گرتهبرداری در هنر و زبانشناسی و اشاره به تمایز سبکی گرد و گرت، دادههای پرشماری از کاربرد این واژهها را در فارسی کهن و معاصر و منابع عمومی و تخصصی به دست دادهایم. سپس این دادهها را تحلیل کردهایم و ضمن اشاره به یکی از اصول واژهسازی ...
بیشتر
در این مقاله ضمن تعریف اصطلاحهای علمیِ گرده/ گرته و گرده برداشتن/ گرته برداشتن، و گردهبرداری/ گرتهبرداری در هنر و زبانشناسی و اشاره به تمایز سبکی گرد و گرت، دادههای پرشماری از کاربرد این واژهها را در فارسی کهن و معاصر و منابع عمومی و تخصصی به دست دادهایم. سپس این دادهها را تحلیل کردهایم و ضمن اشاره به یکی از اصول واژهسازی علمی، کوشیدهایم به چند ابهام درمورد کاربرد گردهبرداری/ گرتهبرداری پاسخ دهیم و درنهایت، به این نتیجه برسیم که کدامیک از دو گونۀ گردهبرداری و گرتهبرداری بر دیگری ترجیح دارد. در مقالۀ پیش رو فقط به لفظ پرداختهایم و هدف ما تحلیل مفهوم گردهبرداری/ گرتهبرداری نبوده است.
مقاله پژوهشی
علی شیوا
چکیده
مقصود از وامگیری درونی و تاریخی، بهرهگیری از واژههای متعلق به زبانهای باستانی و میانة ایران و نیز واژههای کهن موجود در فارسیِ امروز (نو) در فرایند واژهگزینی فرهنگستان است. در این مقاله، روند وامگیری درونی و تاریخی را از بررسی چند لغت ساختة انجمنهای واژهسازی در دورة پهلوی اول آغاز کردهایم و به دنبال آن، نمونههایی ...
بیشتر
مقصود از وامگیری درونی و تاریخی، بهرهگیری از واژههای متعلق به زبانهای باستانی و میانة ایران و نیز واژههای کهن موجود در فارسیِ امروز (نو) در فرایند واژهگزینی فرهنگستان است. در این مقاله، روند وامگیری درونی و تاریخی را از بررسی چند لغت ساختة انجمنهای واژهسازی در دورة پهلوی اول آغاز کردهایم و به دنبال آن، نمونههایی از فرهنگستان ایران (فرهنگستان اول) و فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم) آوردهایم. تمرکز مقاله بر فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم) است و ازاینرو، از واژههای مصوب عمومی و تخصصی فرهنگستان سوم نمونههای بیشتری آورده شده است. پس از توصیف نمونهها، که به استناد فرهنگهای زبان پهلوی و ریشهشناختی صورت پذیرفته، نویسنده کوشیده است انواع وامگیری درونی و تاریخی را احصا و انواع تغییرات معنایی در رهگذر این فرایند را بررسی کند و شیوههای این نوع وامگیری را نشان دهد. در پایان، به تبیین ضرورتهای وامگیریِ درونی و تاریخی در واژهگزینی فرهنگستان پرداخته و با تحلیل معایب و مزایای آن نشان داده شده که چگونه فرهنگستان سوم، با بازیابی و احیای واژهها و ریشههای کهن، از ظرفیت تاریخی زبان فارسی در واژهگزینی یاری جسته است.
مقاله پژوهشی
سید احمدرضا قائممقامی
چکیده
در عصر ساسانی بعضی متون علمی از زبانهای هندی (سنسکریت و پراکریت) و یونانی و سریانی به زبان فارسی میانه ترجمه شده بوده است. در بین متون هندی معروفتر از همه کلیله و دمنه و نوشتههایی در علم نجوم و نحو را باید یاد کرد و در بین متون یونانی نوشتههایی در نجوم و هندسه و منطق و پزشکی و پارهای نوشتههای هرمسی اهمیت بیشتری دارند. در ...
بیشتر
در عصر ساسانی بعضی متون علمی از زبانهای هندی (سنسکریت و پراکریت) و یونانی و سریانی به زبان فارسی میانه ترجمه شده بوده است. در بین متون هندی معروفتر از همه کلیله و دمنه و نوشتههایی در علم نجوم و نحو را باید یاد کرد و در بین متون یونانی نوشتههایی در نجوم و هندسه و منطق و پزشکی و پارهای نوشتههای هرمسی اهمیت بیشتری دارند. در ترجمه از سریانی احتمالاً سهم مانویان بیشتر از زردشتیان بوده است. ترجمه از این زبانها ناگزیر ترجمة قرضی یا گردهبرداری بعضی اصطلاحات را باعث شده که احتمالاً سادهترین شیوه در نقل مفاهیم علمی به زبانی دیگر است. موضوع این نوشته بحث دربارة بعضی از این ترجمههای قرضی از یونانی به فارسی میانه، مخصوصاً در اصطلاحات طبی و فلسفی و نجومی، است. در کنار آن به بعضی ترجمههای قرضی از غیر از زبان یونانی نیز مختصر اشاراتی شده است.