اصول اخلاقی انتشار مقاله
این نشریه پیرو قوانین کارگروه اخلاق در انتشار (COPE) است و از آیین‌نامۀ اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلّب در آثار علمی پیروی می‌کند.
مسئولیّت‌ها و وظایف کلّی سردبیران
سردبیران می‌باید:
- مسئولیّت مطالب چاپشده در مجلّه را به عهده بگیرند.
- در جهت نیازهای خوانندگان و نویسندگان تلاش کنند.
- در جهت پیشبرد مجلّه تلاش کنند.
- با توجّه به روندهای موجود از کیفیّت مطالب چاپی اطمینان حاصل کنند.
- از آزادی بیان دفاع کنند.
- یکپارچگی پیشینۀ دانشگاهی مجلّه را حفظ کنند.
- اجازه ندهند معیارهای اخلاقی و فکری و علمی تحت‌الشّعاع نیازهای مالی قرار گیرد.
- همواره تصحیحات، توضیحات، پس‌گیری مقالات، و معذرت‌خواهی در صورت نیاز را با علاقه انجام دهند.
ملاحظات اخلاقی نویسندگان
- نویسندگان نباید هیچ‌گونه اطّلاعات ساختگی اعمّ از خام یا پردازش‌شده در اثر ارسالی خود آورده باشند.
- صداقت علمی را باید رعایت کنند. هر گونه استفاده از منابع قبلی، خواه چاپشده یا چاپ‌نشده، را باید با قید منبع ذکر کنند.
- هیچ‌گونه نمودی از تبعیض قومی، فرهنگی، ملّی، جنسیّتی، هویّتی، سنّی، زبانی، و پزشکی نباید در اثر وجود داشته باشد؛ در غیر این‌صورت، اثر در مرحلۀ اوّل رد خواهد شد.
- همۀ نویسندگان باید موافقتنامۀ مشارکت‌کنندگان در تحقیق خود را دریافت کرده باشند. به همین منوال، حفظ حقوق شخصی مشارکت‌کنندگان و همچنین شخصی‌سازی هویّت آنان را باید به‌دقّت در نظر بگیرند.
اصول کلّی‌ای که داوران همتا ملزم به رعایت آن‌ها هستند
داوران می‌باید:
- تنها به داوری نسخ اولیۀ مقاله‌هایی بپردازند که در حیطۀ توانایی حرفه‌ای آنان می‌گنجد و همچنین قادر به انجام آن‌ها در زمان معلوم هستند.
- به محرمانه بودن اطّلاعات داوری همتا احترام بگذارند و هیچ‌یک از اطّلاعات نسخ اولیه را در هر یک از مراحل داوری فاش نکنند.
- از اطّلاعات به‌دست‌آورده هنگام داوری به نفع خود یا هر شخص یا سازمان دیگری استفاده نکنند و همچنین از این اطّلاعات برای آسیب زدن یا بی‌اعتبار جلوه دادن دیگران استفاده نکنند.
- ناسازگاری‌های بالقوّه با علایق مجلّه را اطّلاع دهند، یا اگر در زمینۀ یکی از ناسازگاری‌ها اطمینان حاصل نشده است، با مجلّه مکاتبه کنند تا مطمئن شوند.
- اجازه ندهند داوری آنان تحت‌تأثیر مسائلی چون ملیّت، مذهب، باورهای سیاسی، جنسیّت، یا دیگر مسایل این‌چنینی مربوط به نویسنده قرار گیرد.
- در نقدها بی‌طرف و سازنده باشند و از خشونت کلامی و به کار بردن اصطلاحات زننده و توهین‌آمیز پرهیز کنند.
- درک صحیحی از دوطرفه بودن فرایند داوری همتا داشته باشند و سهم خود از کار را در زمان مشخص‌شده انجام دهند.
- جعل هویّت شخصی دیگر در حین فرایند داوری سوء‌رفتاری بسیار جدّی تلقی می‌شود.
انتظارات در حین فرایند داوری همتا
داوران می‌باید:
- در زمان مشخص‌شده پاسخگو باشند، به‌خصوص اگر قادر یا مایل به انجام داوری نیستند.
- اگر توانایی حرفه‌ای لازم برای انجام داوری را ندارند اطّلاع دهند.
- تنها در صورتی با داوری موافقت کنند که توانایی انجام آن را تحت یک جدول زمانیِ تفاهم‌شده داشته باشند.
- هر گونه ناسازگاری اثر/ آثار با علایق خود را اطّلاع دهند.
- در موارد ناسازگاری، در داوری از خطّ مشی مجلّه پیروی کنند.
- نسخ اوّلیّه‌ای را که پیش‌تر برای مجلّات دیگر داوری کرده‌اند به‌طور کامل از ابتدا داوری کنند؛ چراکه امکان تغییرات فراوان بین دو ارائۀ مختلف وجود دارد.
- اطمینان حاصل کنند که پیشنهادهای آنان مبنی بر داور جایگزین بر طبق تناسب آنان، و نه موارد شخصی، باشد.
- از قبول داوری نسخۀ اوّلیّه‌ای که فقط به‌منظور کسب اطّلاعات در آن مورد، و نه داوری واقعی، تمایل به داوری آن دارند بپرهیزند.
- اگر قادر یا مایل به داوری بی‌طرفانه نیستند، از قبول کار پرهیز کنند.
- اگر به هر نحوی در پژوهش نقشی داشته‌اند، از داوری آن پرهیز کنند.
- اگر خود پژوهشی شبیه به نسخۀ اوّلیّۀ ارائه‌شده در دست انجام دارند یا به مجلّۀ دیگری ارائه کرده‌اند، از داوری کار خودداری کنند.
انتظارات در زمان داوری
داوران می‌باید:
- اگر هنگام داوری با ناسازگاری‌ای مواجه شدند که هنگام قبول کار آشکار نبود، بلافاصله به مجلّه اطّلاع دهند.
- اگر قادر یا مایل به داوری دربارۀ تمام قسمت‌های نسخۀ اوّلیّه نیستند، بلافاصله به مجلّه اطّلاع دهند.
- از داخل کردن اشخاص دیگر، از جمله دانشجویان و محقّقان تحت آموزش خود، در داوری بدون کسب اجازه از مجلّه خودداری کنند.
- کلّ نسخۀ اوّلیّۀ ارائه‌شده و نقدهای آن را محرمانه نگه دارند.
- دربارۀ داوری دو سو ناشناس اگر به هویّت نویسنده شک دارند، و این امر باعث ناسازگاری خاصّی می‌شود، موضوع را به مجلّه اطّلاع دهند.
- اگر هنگام داوری به بی‌قاعدگی خاص یا نکتۀ اخلاقی دربارۀ جنبه‌های مختلف کار برخوردند، بلافاصله به مجلّه اطّلاع دهند.
- از روی قصد، داوری را طولانی‌تر از حدّ زمان‌بندی تعیین‌شده نکنند.
- اطمینان حاصل کنند که داوری آنان بر اساس خصوصیّات کار ارائه شده و نه تحت تأثیر مسائل شخصی، مالی، یا ناسازگاری‌های دیگر باشد.
- از تماس گرفتن با نویسندگان بدون کسب اجازه از مجلّه خودداری کنند.
انتظارات هنگام آماده کردن گزارش داوری
داوران می‌باید:
- سازنده و بی‌طرف باشند و نویسندگان را از نظریّات سازندۀ خود برای بهتر کردن نسخۀ اوّلیّه آگاه سازند.
- از ارائۀ نظریّات توهین‌آمیز و اتّهامات بی‌پایه‌واساس خودداری کنند.
- به‌طور جزئی به نقد بپردازند و دربارۀ نظریّات کلّی از شواهد مرتبط برای اثبات عقیدۀ خود استفاده کنند.
- از حسّاسیّت‌های ناشی از موارد مرتبط با زبان، به‌خصوص دربارۀ نویسندگانی که به زبان مادری خود نمی‌نویسند، آگاهی کامل داشته باشند.
- تحقیقات مازاد اساسی و موردنیاز برای اثبات ادّعاهای مطرح‌شده در نسخۀ اوّلیّه را دقیقأ مشخص کنند.
- گزارش را به‌نحوی ننویسند که به‌گونه‌ای منفی و غیرعادلانه دربارۀ شخص خاصّی باشد.
- اطمینان حاصل کنند که پیشنهادهایشان برای سردبیر مجلّه و نویسندۀ نسخۀ اوّلیّه، هماهنگ و یکسان باشد.
- از پیشنهاد استناد به کار خود داور، تنها برای بالا بردن میزان استنادات مقالۀ خود، پرهیز کنند.
انتظارات پس از آماده کردن گزارش
داوران می‌باید:
- نسخۀ اوّلیّۀ ارائه‌شده و نقدهای آن را همچنان محرمانه نگه دارند.
- اگر از سوی مجلّه دربارۀ داوری آنان تماس گرفته شد، بلافاصله پاسخگو باشند و اطّلاعات موردنیاز را ارائه دهند.
- اگر مطلبی مرتبط پس از تسلیم گزارش به نظر داور رسید که امکان تغییر در پیشنهادها را به وجود می‌آورَد، حتماً به مجلّه اطّلاع دهند.
- گزارش آماده‌شدۀ داوران دیگر را مطالعه کنند تا درک آنان از موضوع و تصمیم حاصل‌شده افزایش یابد.
- تلاش کنند تا درخواست‌های مجلّه مبنی بر اصلاح گزارش خود یا تسلیم مجدّد نسخۀ اوّلیّۀ داوری‌شده را برآورده سازند.
سرقت علمی و ادبی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی همواره پژوهش‌های اصیل و تحقیقات علمی معتبر را ارجمند شمرده است؛ لذا، همواره تمامی مقالات ثبت‌شده در نشریّات خود را با دقّت هرچه تمام‌تر بررسی و مطالعه کرده است تا از مبرّا بودن این آثار از سرقت علمی و ادبی اطمینان حاصل کند.
انتشارات فرهنگستان از تعاریف و دستورالعمل‌های کمیتۀ اخلاقیّات در انتشارات (COPE) پیروی می‌کند. برای دسترسی کامل به این دستورالعمل‌ها، تعاریف، و قوانین می‌توانید به نشانی www.publicationethics.org/resources مراجعه فرمایید.
در این زمینه، همۀ نشریّات فرهنگستان از این تعریف در حیطۀ سرقت ادبی، که انجمن روانشناسی آمریکا (APA) در کتاب راهنمای انتشار (ویرایش ششم) منتشر کرده است، تبعیّت می‌کنند:
استفاده از اندیشه‌ها، کلمات، یا کلّ محصول بدون ارجاع به منبع اصلی، و استفاده از آن به‌عنوان اندیشه‌ها، کلمات، و محصول خود به‌صورت اندیشه یا محصولی جدید که شخص دیگری غیر از نویسندگان اصلی تولید کرده‌اند.
به‌عنوان یک اصطلاح کلّی، سرقت ادبی مفاهیم مختلفی را دربر می‌گیرد:
- رونویسی لغت‌به‌لغت: رونویسی کردن لغت‌به‌لغت، به‌صورت کلّی یا جزئی، بدون استفاده از نشان نقل‌قول یا ارجاع به منبع اصلی.
- تأویل سطحی یا ناکافی: گرفتن اندیشه‌ها از منبع اصلی و تغییر ساختار لغات آن به‌نحوی که شیوۀ نثر نویسندۀ اصلی همچنان محسوس باشد.
- سرقت ادبی مطالب تصویری: استفاده از نمودارها، عکس‌ها، یا جداول، به‌صورت کلّی یا جزئی، بدون ارجاع.
- تأویل بدون ارجاع: گرفتن ایده‌ها از منبع اصلی و سپس تولید مطلب با نثر خود بدون رعایت اصول ارجاع یا نقل‌قول.
گفتنی است که انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بدون توجّه به منبع، هر گونه قول بدون ارجاع به منبع اصلی را سرقت ادبی تلّقی می‌کند. این‌گونه منابع عبارت‌اند از: آثار چاپشده یا چاپ‌نشدۀ نویسندگان، رساله‌ها و پایان‌نامه‌های چاپشده یا چاپ‌نشده، سخنرانی‌ها، آثار خود نویسنده، پرونده‌‌های پرده‌نگار (Powerpoint)، مطالب تصویری آموزشی، مقالات نشریات علمی، مجلاّت و روزنامه‌ها، و غیره.
این انتشارات تمامی مقالات ارائه‌شده را با دقّت بررسی و با هر گونه سرقت علمی و ادبی در هر مرحله از انتشار برخورد می‌کند:
- به‌محض مشاهدۀ سرقت علمی و ادبی در مقالات تازه‌ارائه‌شده، کارگروه ویرایش نشریّه به تصمیم‌گیری در این باره می‌پردازد. در صورتی که دزدی ادبی رؤیت‌شده به‌عنوان یک اشتباه تلقّی شود، بلافاصله به نویسنده/ نویسندگان اطّلاع داده می‌شود و امکان تصحیح برای او / آنان فراهم می‌شود. در صورتی که دزدی ادبی از روی قصد تشخیص داده شود، به نویسنده / نویسندگان اطّلاع داده می‌شود و نام آنان در فهرست سیاه انتشارات قرار می‌گیرد. قرارگیری در این فهرست موجب تبعاتی همسان در تمامی انتشارات علمی همانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی می‌شود و دیگر آثار این نویسندگان نیز در نشریّات فرهنگستان اجازۀ چاپ نخواهد گرفت. نویسندگانی که دزدی ادبی‌شان ثابت شود، از ارسال آثار خود به انتشارات فرهنگستان به مدّت 5 سال محروم خواهند بود.
- در مواردی بسیار نادر که اثری با دزدی ادبی چاپ شده باشد، در کنار عواقب اشاره‌شده، اثر مربوط بلافاصله از انتشارات فرهنگستان خارج می‌شود و این امر به‌صورت رسمی از طریق وبگاه انتشارات علنی خواهد شد.
نامۀ فرهنگستان از سامانۀ مشابهت‌یاب برای بررسی درصد همانندی استفاده می‌کند. این سامانه‌ها به بانک‌های دادۀ متعدّدی در سراسر دنیا متّصل‌اند و برای تأیید اصیل و معتبر بودن مقالات ارائه‌شده، آن‌ها را بارها از طرق مختلف با دسترسی به منابع گسترده‌ای از داده‌های همسان بررسی می‌کنند. درصد همانندی موردپذیرش انتشارات نامۀ فرهنگستان تا 15 درصد است.