روح‌اللّه مفیدی؛ سپیده کوه‌کن
چکیده
: این مقاله با هدف بررسی الگوی کاربرد «بـ ـ» با افعال مرکّب و پیشوندی در وجه التزامیِ زمان حال و وجه امری تدوین شده است. پیکرۀ پژوهش و آمارهای حاصل، از قضاوت 12 سخن‌گوی زبان فارسی درخصوص کاربرد یا عدم کاربرد «بـ ـ» با افعال مرکّب و پیشوندی فراهم شده و هر سخن‌گو در پرسش‌نامه‌‌ها ترجیح کاربردیِ خود را ثبت کرده است (جمعاً 31548 ...
بیشتر
: این مقاله با هدف بررسی الگوی کاربرد «بـ ـ» با افعال مرکّب و پیشوندی در وجه التزامیِ زمان حال و وجه امری تدوین شده است. پیکرۀ پژوهش و آمارهای حاصل، از قضاوت 12 سخن‌گوی زبان فارسی درخصوص کاربرد یا عدم کاربرد «بـ ـ» با افعال مرکّب و پیشوندی فراهم شده و هر سخن‌گو در پرسش‌نامه‌‌ها ترجیح کاربردیِ خود را ثبت کرده است (جمعاً 31548 نمونه برای 3588 نوع فعل مرکّب و پیشوندی). یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که درجۀ اجباریشدگیِ «بـ ـ» در افعال پیشوندی، عموماً کمتر از افعال مرکّب است و در میان افعال مرکّب نیز بیشترین سهم از ظهور اختیاری «بـ ـ» متعلق به همکردهای «کردن» و «شدن» است. در میان مقولههای جزء غیرفعلی نیز بیشترین آمارِ اجباری‌‌شدگی به قید و گروه حرف اضافه، و کمترین آمار به صفت تعلق دارد. از دید نگارندگان، تنوعاتی که در کاربرد «بـ ـ» با بعضی همکردها و مقولههای جزء غیرفعلی مشاهده می‌‌شود، در کنار سطح بسیار بالاتری از اجباری‌‌شدگی آن در بعضی افعال مرکّب و پیشوندی، و اجباریشدگیِ تقریباً کاملش برای افعال ساده، نشان‌‌دهندۀ وجود یک تحول جاری در نظام وجه زبان فارسی است. آیندۀ تحولات زبانی به‌‌سادگی قابل پیش‌‌بینی نیست، ولی محتمل است که کاربردهای اختیاری «بـ ـ» هم به‌‌تدریج اجباری شوند و حتی بعضی نمونه‌‌های غیرمجاز به‌‌تدریج به قلمرو کاربرد اختیاری و نهایتاً اجباری بپیوندند.
