نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی، همدان، ایران

2 نویسندۀ مسئول، استاد و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، همدان، ایران

10.22034/nf.2024.191920

چکیده

«ملفوظات» به ضبط و نگارش سخنان مشایخ در مجالس صوفیه هند گفته می‌شود. بعد از نگارش فوائد الفؤاد امیرحسن سجزی در اوایل سدۀ 8ق که کامل‌ترین نمونۀ این گونۀ ادبی است، برخی از آثار با نام ملفوظات ظهور کردند که مربوط به شیوخ متقدم چشتیه و دست‌کم یک قرن پیش بودند. در اصالت و انتساب این آثار به نویسنده‌شان همواره بحث‌هایی وجود داشته است. این مقاله به مقایسۀ دو اثر «ملفوظات» از طریقۀ چشتیه می‌پردازد؛ خیرالمجالس، ملفوظات شیخ نصیرالدین محمود چراغ دهلی، از نظر اصالت مورد وثوق است و دیگری انیس‌الارواح، ملفوظات شیخ عثمان هارونی که یک قرن بعد از زمان نگارش، پیدا شدند. این مقاله با بازنگری دقیق‌تر این دو اثر و بررسی ویژگی‌های ساختاری و محتوایی، دلایلی به دست می‌دهد که منتسب و غیراصیل بودن انیس‌الارواح را در مقایسه با متن دیگر آشکار می‌سازد. مهم‌ترین این دلایل عبارت است از: فقدان حضور مؤلف، وجود ابهام تاریخی در اثر، انتساب نگارش متن به خلیفۀ اصلی شیخ، وجود برخی ویژگی‌های متون مکتوب و بسامد پایین خصلت شفاهی در متن منتسب و جعلی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reviewing the authenticity of two works "Malfuzat", Anis al_Arwah and kheir al_Majalis

نویسندگان [English]

  • Mina Saeidi Malek 1
  • Ghareman Shiri 2

1 Ph.D. student of Persian language and literature, Bu Ali Sina University, Faculty of Literature and Human Sciences, Department of Persian Language and Literature, Hamadan, Iran

2 Responsible writer, professor and faculty member of the Department of Persian Language and Literature, Bu Ali Sina University, Faculty of Literature and Humanities, Hamadan, Iran

چکیده [English]

Malfuzat is said to the texts that are the result of writing and collecting the words of sheikhs in sufi meetings of India. After the writing of “Fawaid al-Fuad” Amir Hassan Sijzi, which is the most impressive example of this literary genre, in the early 8th century, some works called Malfuzat appeared, which were related to the early sheikhs of Chishti and at least a century ago.
There have always been debates about the authenticity and attribution of these works to their author. This article compares two works of “Malfuzat” by Chishti Order; Khair al-Majalis, the compilations of sheikh Nasiruddin Mahmood chirag dehlavi, is reliable in terms of authenticity, and the other is anis Al-Arwah, the compilations of sheikh Usman Harooni, which became popular a century after it was written.
this article, by reviewing these two works more closely and examining the structural and content characteristics, gives reasons that reveal the imputation and inauthenticity of anis al-arwah compared to other text. The most important of these reasons are the absence of the presence of the author, the existence of historical ambiguity in the work, the attribution of the writing of the text to the main caliph sheikh, the existence of some characteristics of written texts, and the low frequency of verbal character in attributed and fake text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • Indian subcontinent
  • Malfuzat
  • Chishti Order
  • verbal character
  • authentic
  • attributed and fake
ارنست، کارل، «تفسیر سنت اولیاءنگاری در هند»، ترجمه: مسعود فریامنش، فصلنامۀ علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت، زمستان 1397 و بهار 1398، شمارۀ 2، ص 10-14.
ارنست، کارل، «مکتوب شدن تعالیم شفاهی در طریقۀ چشتیۀ متقدم»، ترجمه: مسعود فریامنش، آینۀ پژوهش، سال بیست و پنجم، شمارۀ چهارم، مهر و آبان 1393، ص13-16.
استاینفلز، امینا، «سبک ملفوظات در تصوف آسیای جنوبی»، ترجمه: محمد احسان مصحفی، فصلنامۀ علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت، زمستان 1397 و بهار 1398، شمارۀ 2، ص 28-33.
آریا، غلامعلی، طریقۀ چشتیه در هند و پاکستان، زوار، تهران، 1365.
بختیار اوشی، قطب الدین، دلیل العارفین، نسخۀ چاپ سنگی، مطبع الاسلامیه، لاهور، 1330 قمری.
چشتی، اﷲ دیه، خواجگان چشت (سیرالاقطاب)، تصحیح: محمد سرور مولایی، نشر علم، تهران، 1385.
حبیب‌اﷲ، محمد، «اخبار عرفای چشتی در عهد سلطنت»، ترجمه: سارا حاجی حسینی، فصلنامه علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت، زمستان 1397 و بهار 1398، شمارۀ 2، ص15-19.
دبیر کاشانی خلدآبادی، رکن‌الدین، شمائل الاتقیا، به اهتمام مولوی حکیم غلام مرتضی، مطبوعه اشرف پریس، حیدرآباد دکن، 1347 قمری.
زرین کوب، عبدالحسین، دنبالۀ جست و جو در تصوف ایران، امیرکبیر، تهران، 1393.
سجزی چشتی، معین‌الدین حسن، انیس الارواح، نسخۀ چاپ سنگی، لکهنو، 1301 قمری.
سمنانی، علاءالدوله، چهل مجلس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: نجیب مایل هروی، ادیب، تهران، 1366.
شجاع کیهانی، جعفر، «ابن حُسام هروی»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد اول، تهران، 1398، ص170.
شمس تبریزی، محمدبن علی، مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیق: محمدعلی موحد، خوارزمی، تهران، 1391.
شیمل، آن ماری، «ظهور و دوام اسلام در هند»، ترجمه: حسن لاهوتی، کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت 1368، شمارۀ 23، ص 59-76.
صدری، جمشید؛ قسمتعلی صمدی، «تصوف در مکتب خراسان»، فصل‌نامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، زمستان 1387، شماره 20، ص 54-69.
عارفی فرد، فاطمه؛ روشنفکر، کبری، «بررسی شاخه‌های نثر صوفیانه در عصر عباسی»، الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، بهار 1389، شمارۀ 14، ص110-144.
علوی کرمانی،  سید محمد مبارک، سیرالاولیا، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، مؤسسه انتشارات اسلامی، لاهور، 1398 قمری.
علوی کرمانی، سید محمدمبارک، سیرالاولیا،  نسخه خطی، کتابخانۀ آصفیه، حیدرآباد دکن، شمارۀ 939.
غلام سرور، خزینه الاصفیا، جلد اول، چاپ سنگی، کتب خانه انصاری، کابل، بیتا.
غلامرضایی، محمد، «مجلس گویی و شیوه‌های آن بر اساس مجالس سبعه مولوی»، فلسفه و کلام، بهار 1387، شمارۀ 57، ص257-278.
غلامی، فاطمه؛ جوکار، نجف، «بررسی و تحلیل «هفت بزم انوشیروان» در شاهنامه به عنوان نمودی از «مجلس گویی» در ایران پیش از اسلام»، پژوهش های ادب عرفانی، پاییز 1390، شمارۀ 19، ص79-98.
فتوحی، محمود، «از کلام متمکن تا کلام مغلوب»، نقد ادبی، تابستان 1389، شمارۀ 10، ص 35-62.
فریامنش، مسعود، «حمید قلندر»، دانشنامه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره، به سرپرستی علی محمد مؤذنی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد سوم، تهران، 1392، ص 128-132.
قلندر، حمید، خیرالمجالس، تصحیح: خلیق احمد نظامی، مطبوعات شعبه تاریخ، مسلم یونیورسیتی، علی گده، بی تا.
قلندر، حمید، خیرالمجالس، نسخۀ خطی، مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 90651.
کهدویی، محمد کاظم، عرفان و تصوف و نفوذ آن در هند و بنگلادش، مجمع ذخائر اسلامی، قم، 1393.
گیلانی، عبدالقادر، فتح الربانی، ترجمه: محمد جعفر مهدوی، احسان، تهران، 1369.
محدث دهلوی، عبدالحق، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار، تصحیح: علیم اشرف خان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1383.
محمد بن منور، اسرارالتوحید، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، آگه، تهران، 1397.
هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم، تاریخ فرشته، تصحیح: محمد رضا نصیری، جلد چهارم، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1394.
یاری، یاسمن، «علل لشکرکشی مسلمانان به هند در قرون اولیه اسلامی»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال نهم پاییز و زمستان 1387، شماره مسلسل 35-36، ص 83-110.