نویسنده
استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه واژه‌گزینی، تهران، ایران
چکیده
از تدوین دستور سخن (1289ق) به دست میرزا حبیب اصفهانی، که عموماً نخستین دستورِ منظم و نوین زبان فارسی انگاشته می‌شود، بیش از 150 سال می‌گذرد. از آن هنگام تا کنون، دستورهای گوناگونی برای زبان فارسی تدوین شده است. دستورها غالباً به انواعی تقسیم و نام‌گذاری شده‌اند که از آن جمله می‌توان «دستور سنّتی»، «دستور تجویزی»، «دستور توصیفی»، «دستور جامع»، «دستور آموزشی» و «دستور علمی» را برشمرد. در این مقاله، طبقه‌بندیِ تازه‌ای را از انواع دستور مطرح می‌کنیم. در این طبقه‌بندی دستورها برمبنای معیارهای زبانشناختی و نظریهٔ زبانی به دو طبقۀ عمده تقسیم شده‌اند: دستور زبانشناختی و دستور غیرزبان‌شناختی. طبقهٔ زبانشناختی خود شامل دستورهای غیرنظریه‌بنیاد و دستورهای نظریه‌بنیاد است. سپس ویژگی‌های دستورهای این طبقات و زیرطبقات آنها معرفی شده است. مختصات هفت دستور با این معیارها ارزیابی شده‌اند: نگرش دستور به تعریف زبان و اجزایش، تعریف از خود دستور و سطوح آن، فرض‌ها، غایات و روش‌شناسی دستور، میزان توصیف‌گرایی دستور، سطوح کارایی، بهره‌گیری از مفاهیم بنیادین زبانشناسی و داشتن نظریهٔ دستور. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که دستورهای نظریه‌بنیاد نسبت به دستورهای پیشین از توصیف‌گرایی و تبیین‌گری بیشتری برخوردارند. نگاهی به سیر تحولات مفاهیم و نوآوری‌های زبانشناسی نظری و انطباق آن با پیدایش انواع دستور در زبان فارسی گواه این اندیشه است که دگرگونی‌های نظری عالم زبانشناسی، در گذر زمان، آشکارا در حوزۀ تدوین دستور اثرگذار بوده و به شکل‌گیری گونه‌ای گفتمان علمی و تخصصی در حوزۀ دستور انجامیده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Persian Theory-Driven Grammars
نویسنده [English]
- M.R. Razavi
Assistant Professor of Persian Language and Literature Academy, Terminology Department, Tehran, Iran
چکیده [English]
More than 150 years have passed since the compilation of dastur-e sokhxan (1289 AH) by Mirzā Habibـ e Esfahāni, which is generally considered the first orderly and modern grammar of the Persian language. Since then, various Persian grammars have been compiled. Grammars are often divided into types, including "traditional grammars", "prescriptive grammars", "descriptive grammars", "comprehensive grammars", "pedagogical grammars" and "scientific grammars". In this article, based on linguistic criteria, we present a new classification for Persian grammars: 1) non-linguistic grammars, 2) linguistic grammars which include two subtypes: a) non-theory-driven, and b) theory-driven grammars. The characteristics of seven grammars have been evaluated by such criteria as: 1) definition of language and its components, 2) definition of grammar and its levels, 3) its assumptions, 4) its goals 5) its methodology, 6) level of descriptiveness of grammar, 7) levels of adequacy of grammar , 8) types of explanations, 9) the adaptation of general linguistics, and 10) its theoretical orientation. The results of the study show that the theory-driven grammars are more descriptive and explanatory than the previous ones. The chronology of the evolution of the concepts and innovations of the science of linguistics in the western world and its adaptation to the emergence of grammar types in the Persian language confirms the idea that the advances of theoretical linguistics over time have a significant effect on the nature of Persian grammars.
کلیدواژه‌ها [English]
- Theory-driven grammar
- linguistic grammar
- traditional grammar
- Persian language grammar
)