نویسندگان

• مهدی قربانی ¹
• طاهر رضازاده سراسکانرود ²

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

² استادیار گروه هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

چکیده

خط و خطاطان رساله‏‏‌‌ای است از آثار میرزا حبیب اصفهانی مشهور به حبیب افندی ــ ادیب ایرانی و روشنفکر تجددطلب دورۀ قاجار ــ که آن را به زبان ترکی عثمانی نوشته و به سلطان عبدالحمید دوم عثمانی تقدیم کرده است. این رساله شامل شرح مختصری دربارۀ تاریخ هنر خوشنویسی از صدر اسلام و گسترش آن، شجره‏‏‌‌نامۀ استادوشاگردی و سلسلۀ خوشنویسان، معرفی مکاتب خوشنویسی در دوره‏‏‌‌های گوناگون، طبقه‏‏‌‌بندی خطاطان در دوره‏‏‌‌های زمانی و جغرافیایی در انواع خطوط به انضمام شرح مختصری از حیات و آثار آنان است. افزون بر خوشنویسان، در بخش آخر رساله، هنرمندان مشهور رشته‏‏‌‌های کتاب‏‏‌‌آرایی در ایران و عثمانی تا زمان معاصر نویسنده معرفی شده‏‏‌‌اند. نویسنده در تألیف و تدوین این رساله به تذکره‏‏‌‌های پیشین توجه داشته و بنای کار او بر اساس فشرده‏‏‌‌سازی و ارائۀ چکیده‌ای از اطلاعات این منابع بوده است.
هدف این مقاله، معرفی رسالۀ خط و خطاطان و بررسی و مطالعۀ ساختار و ماهیت آن است؛ چرا که این اثر به سبب ملیت ایرانی نویسنده و نیز پرداختن به شرح‏‏‌‌حال بسیاری از خوشنویسان ایرانی ــ که بخش عمده‏‏‌‌ای از کتاب را در بر می‏‏‌‌گیرد ــ به‏‏‌‌عنوان اثر پژوهشی مهم و میراث مشترک ایران و عثمانی شایستۀ توجه است که متأسفانه تاکنون به آن پرداخته نشده است. 

کلیدواژه‌ها

• خوشنویسی
• عثمانی
• حبیب افندی
• خط و خطاطان

عنوان مقاله [English]

Study of the Structure and Entries of the Turkish Treatise entitled Calligraphy and Calligraphers Written by Mirza Habib Isfahani (Habib Effendi)

چکیده [English]

Calligraphy and Calligraphers is a treatise by Mirza Habib Isfahani, known as Habib Effendi - an Iranian writer and modernist thinker and intellectual of the Qajar period - who wrote it in Ottoman Turkish and dedicated it to Abdul Hamid II, the sultan of the Ottoman Empire. This dissertation includes a brief description of the history of calligraphy from the beginning of Islam and its development, master-student genealogy and calligraphers, introduction of calligraphy schools in different periods, classification of calligraphers in terms of the time and geographical place they belong to as well as a brief description of their works.  In addition to calligraphers, in the last part of the treatise, famous artists in the field of book decoration in Iran and the Ottoman period up to the contemporary of the author are introduced. In compiling this treatise, the author has paid attention to the previous notes and his work has been based on compressing and summarizing the information of these sources.
The purpose of this article is to introduce the treatise of Calligraphy and Calligraphers and to study  its structure and content; This work is worthy of attention due to the Iranian nationality of the author and also the biography of many Iranian calligraphers - which covers a large part of the book - as an important research work and the common heritage of Iran and the Ottoman Empire, which unfortunately has not been noticed so far.

کلیدواژه‌ها [English]

• Calligraphy
• Ottoman
• Habib Effendi
• Calligraphers

بِرک، سلیمان، خوشنویسان استانبول، ترجمۀ ثریا منیری و مهدی قربانی، پیکره، تهران، 1396.

چاوش‏‏‌‌اکبری، رحیم، تذکرۀ خط و خطاطان: شامل خطاطان، نقاشان، مذهبّان و قاطعان و جلدسازان ایرانی و عثمانی به انضمام کلام الملوک، کتابخانۀ مستوفی، تهران، 1369.

حبیب اصفهانی، خط و خطاطان، مطبعۀ ابوالضیاء، استانبول، 1305.

حبیب أفندی، الخط و الخطاطون، ترجمۀ سامیه محمد جمال، المرکز القومی للترجمة، قاهره، 2010.

ذنون، یوسف، شرح قصیدۀ ابن البواب فی علم صناعة الکتاب، دارالنوادر، دمشق، 2012م.

السنجاری، محمد بن الحسن، بضاعة المجود فی الخط و أصوله، تحقیق: هلال ناجی، الدار الدولیة للإستثمارات الثقافیة، قاهره، 2002م.

فضائلی، حبیب، اطلس خط: تحقیق در خطوط اسلامی، سروش، تهران، 1392.

مستقیم‏‏‌‌زاده، سعدالدین سلیمان، تحفۀ خطاطین، دولت مطبعه‏‏‌‌سی، استانبول، 1928م.

میرانصاری، علی، «حبیب اصفهانی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 20، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1392.

Alparslan, Ali (1996), “Habib Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIV, İstanbul: TDV.

Dığıroğlu, Filiz ‏(2017), “XIX. Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Entelektüel Bir Acem: Mirza Habib İsfehanî ve Terekesi”, Osmanlı Araştırmaları, İstanbul: Millî Saraylar Adına Yayınlayan.

Kınlı, Süleyman ‏(2017), Hat ve Hattâtân'da Osmanlı Hattatları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

Nuhoğlu, Hidayet Yavuz (2004), “Menâkıb-ı Hünerverân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, İstanbul: TDV.

_________ (1996), “Gülzâr-ı Savâb”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIV, İstanbul: TDV.