نویسنده
عضو هیئت علمی گروه زبانشناسی دانشگاه بوعلی سینا
چکیده
در این مقاله ضمن مقایسۀ دستوری‌شدگی و کاربردی‌شدگی، بر اهمیت تمایز این دو و مخصوصاً نقش کاربردی‌شدگی در تکوین گفتمان‌نماها تأکید خواهیم کرد. چنین بحثی بستر مناسب را برای رسیدن به هدف اصلی این مقاله، یعنی بررسی شیوﮤ تکوین گفتمان‌نمای تقابلی تازه فراهم می‌سازد. داده‌های عینی از کاربردهای تازه در بافت‌های مختلف نشان‌دهندﮤ گذر کلمۀ تازه از سه مرحله برای تبدیل به یک گفتمان‌نما است. یکی از رایج‌ترین و پربسامدترین نقش‌های تازه، کاربرد این جزء در مقام صفت است. این مرحلۀ آغازین ناظر بر معنای اولیه یا منبع برای معنای هدف یا نهاییِ گفتمان‌نمای تقابلی تازه است. صفت تازه در مرحلۀ بعدی از رهگذر دستوری‌شدگی تبدیل به قید می‌شود و به‌صورت جامد و تصریف‌ناپذیر درمی‌آید. تبدیل تازه به قید موجب آزادی توزیعی و حرکت آن به آغاز کلام می‌شود. همین امر زمینه را برای کاربردی‌شدگی و تبدیل این جزء به گفتمان‌نمای تقابلی فراهم می‌سازد. در این مرحله، ذهنی‌شدگی، یعنی دلالت جزء مورد نظر بر نگرش گوینده بارز است. بنابر‌این، مسیر تحول تازه را می‌توان با نمودار مرحله‌ای «صفت > قید > گفتمان‌نما» نشان داد.
کلیدواژه‌ها
منابع
اسلامی، محرم (1379)، شناخت نوای گفتار زبان فارسی و کاربرد آن در بازسازی و بازشناسی رایانه‌ای گفتار، رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران.
اسلامی، محرم (۱۳۸۴)، واج‌شناسی: تحلیل نظام آهنگ زبان فارسی. تهران، سمت.
داوری، شادی، قاسمی، محسن و کوکبی، بهناز (۱۳۹۵)، «گفتمان‌نماهای افشا در زبان فارسی: رویکرد دستوری‌شدگی»، فصلنامۀ زبانشناسی اجتماعی، سال ۱، شماره 2، صفحه‌های 13ـ۲۰.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران، مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
نجفی، ابوالحسن، (1378)، فرهنگ فارسی عامیانه، دو جلد، تهران، نیلوفر.
نغزگوی کهن، مهرداد (1389)، «چگونگی شناسایی موارد دستوری‌شدگی»، مجلۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورﮤ ۱، شمارﮤ ۲، صفحه‌های ۱۴۹ـ۱۶۵.
نغزگوی کهن، مهرداد (1391)، «بررسی کلمات ربط تقابلی فارسی و چگونگی تکوین آنها»، فصلنامۀ جستارهای زبانی، شمارﮤ ۱۶، صفحه‌های ۲۴۵ـ۲۶۵.
نغزگوی کهن، مهرداد (۱۳۹۵)، زبان فارسی در گذر زمان، تهران، کتاب بهار.
Arroyo, José Luis Blas (2011). From politeness to discourse marking: The process of pragmaticalization of muy bien in vernacular Spanish. Journal of Pragmatics, 43: 855-874.
Bazzanella, Carla (2006). Discourse Markers in Italian: Towards a Compositional Meaning. In: Kerstin Fischer, (ed.). Approaches to Discourse Particles. 449-464. Amsterdam: Elsevier.
Beijering, Karin (2012). Expressions of epistemic modality in Mainland Scandinavian: A study into the lexicalization-grammaticalization-pragmaticalization interface. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen dissertation.
Blakemore, Diane (1987). Semantic constraints on relevance. Oxford: Blackwell.
Blakemore, Diane (1988). So as a constraint on relevance. In: R. Kempson, (ed.), Mental representation: The interface between language and reality. 183-195. Cambridge: Cambridge University Press.
Blakemore, Diane (2007). Constraints, concepts and procedural meaning. In: Noel Burton-Roberts, (ed.). Pragmatics, 45-66. Basingstoke: Palgrave Macmillan:
Brinton, Laurel J. (1996). Pragmatic markers in English: Grammaticalization and discourse functions. Berlin: Mouton de Gruyter.
Brinton, Laurel J. (2008). The comment clause in English: Syntactic origins and pragmatic development (Studies in English Language). Cambridge: Cambridge University Press.
Davari, Shadi and Naghzguy-Kohan, Mehrdad (2017). The grammaticalization of progressive aspect in Persian. In: Kees Hengevel, Heiko Narrog, and Hella Olbertz (eds). The grammaticalization of tense, aspect, modality and evidentiality, A functional perspective. 163-189. Berlin / Boston: De Gruyter Mouton.
De Fina, A. (1997). An analysis of Spanish bien as a marker of classroom management in student-teacher interaction. Journal of Pragmatics, 28: 337-354.
Degand, Liesbeth, Cornillie, Bert, and Pietrandrea, Paola (2013). Modal particles and discourse markers: Two sides of the same coin ? In: Liesbeth Degand, Bert Cornillie and Paola Pietrandrea, (eds.). Discourse markers and modal particles. 1-18. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Degand, Liesbeth and Simon-Vandenbergen (2011). Introduction: grammaticalization and (inter) subjectification of discourse markers. Linguistics, 49 (2): 287-294.
Diewald, G. (1999). A model for relevant types of contexts in grammaticalization. Paper presented at the symposium on “New reflections on grammaticalization,” Potsdam, 17-19 June.
Frank-Job, Barbara (2006). A dynamic-interactional approach to discourse markers. In: Kerstin Fischer, (ed.). Approaches to discourse particles. 395-413. Amsterdam: Elsevier.
Fraser, Bruce (1988). Types of English discourse markers. Acta Linguistica Hungarica, 38: 19-33.
Fraser, Bruce (1990). An approach to discourse markers. Journal of Pragmatics, 14: 383-395.
Fraser, Bruce (1996). Pragmatic markers. Pragmatics, 6: 167-190.
Fraser, Bruce (1999). What are discourse markers? Journal of Pragmatics, 31 (7): 931-952.
Furkó, Bálint Péter (2005). The pragmatic marker: Discourse marker dichotomy reconsidered: The case of well and of course. Debreceni Egyetem: Bölcsészettudományi Kar, Debrecen dissertation.
Gohl, Christine and Günthner, Susanne (1999). Grammatikalisierung von weil als Diskursmarker in der gesprochenen Sprache. Zeitschrift für Sprachwissenschaft,18 (1): 39-75.
Grice, H.P. (1967). Logic and conversation [The William James lectures]. Harvard University.
Hansen, Maj-Britt Mosegaard (1997). Alors and done in spoken French: A reanalysis. Journal of Pragmatics, 28: 153-187.
Heine, Bernd (2002). On the role of context in grammaticalization. In: IlseWischer and Gabriele Diewald, (eds.). New Reflections on Grammaticalization. 83-101. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Heine, Bernd (2013). On discourse markers: Grammaticalization, pragmaticalization, or something else? Linguistics, 51 (6): 1205-1247.
Heine, Bernd, and Kaltenbock, Gunther (2012). On Discourse Markers: Grammaticalization, Pragmaticalization, or Something Else? Ms. University of Köln.
Heine, Bernd and Kuteva, Tania (2007). The Genesis of grammar, a reconstruction. Oxford and New York: Oxford University Press.
Hopper, Paul J. )1991). On some principles of grammaticization. In: Elizabeth Closs Traugott and Bernd Heine, (eds.). Approaches to grammaticalization. vol. I. 17-35. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins,.
Hopper, Paul. J. and Traugott, Elizabeth Closs )2003). Grammaticalization. Second Edition. Cambridge: Cambridge University Press.
Lenk, U. (1998). Marking discourse coherence. Tubingen: Narr.
Maschler, Y. (1994). Metalanguaging and discourse markers in bilingual conversation. Language in Society, 23: 325-366.
Norde, Muriel (2009). Degrammaticalization. Oxford: Oxford University Press.
Ocampo, Francisco (2006). Movement towards discourse is not grammaticalization: The evolution of / claro / from adjective to discourse particle in spoken Spanish. In Nura Sagarra and Almeida Jacqueline Toribio, (eds.). Selected proceedings of the 9th Hispanic linguistics symposium. 308-319. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project.
Schiffrin, Deborah (1987). Discourse Markers. Cambridge: Cambridge University Press.
Schiffrin, Deborah (2011). Discourse Markers, Meaning, and Context. In: Deborah Schiffrin, Deborah Tannen, and Heidi E. Hamilton, (eds). The Handbook of Discourse Analysis. 54-75. Blackwell Handbooks in Linguistics. Oxford / Maldon, MA: Blackwell.
Schourup, Lawrence (1999). Discourse markers. Lingua, 107: 227-265.
Siepmann, Dirk (2005). Discourse markers across languages: a contrastive study of second-level discourse markers in native and non-native text with implications for general and pedagogic lexicography. Abingdon and New York: Routledge.
Traugott, Elizabeth (2010). Revisiting subjectification and intersubjectification. In: Kristin Davidse, Lieven Vandelanotte, and Hubert Cuyckens, (eds.). Subjectification, Intersubjectification and Grammaticalization. 29-71. Berlin: De Gruyter Mouton.
Traugott, Elizabeth Closs and Dasher, Richard B. (2002). Regularity in semantic change. Cambridge Studies in Linguistics 96. Cambridge: Cambridge University Press.
Watts, R. (1989). Taking the pitcher to the ‘well’: Native speakers’ perception of their use of discourse markers in conversation. Journal of Pragmatics, 13: 203-237.
)