مقاله پژوهشی
سی‌سالگی فرهنگستان

غلامعلی حداد عادل

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 3-9

چکیده
  نخستین جلسۀ شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی روز دوشنبه بیست‌وششم شهریورماه یکهزاروسیصدوشصت‌ونه برگزار شده‌است. بنابراین، در سال یکهزاروسیصدونودونه فرهنگستان سی‌ساله شده‌است و بجاست در سرمقالۀ شمارﮤ ۶۷ نامۀ فرهنگستان به مناسبت سی‌سالگی فرهنگستان سخنی گفته شود. می‌توان سرمقاله را به بیان دستاوردها و اقدامات فرهنگستان اختصاص ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
«به ماه سفندارمد روز ارد»

سید احمدرضا قائم‌مقامی؛ ابوالفضل خطیبی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 11-40

چکیده
  ارد (پهلوی: ard؛ اوستایی: aṣ̌i-؛ ایرانی باستان: *árti- یا *ə́rti-)، یکی از ایزدان زردشتی است که روز بیست‌وپنجم ماه به نام او نام‌گذاری شده‌است و تلفظ آن به فتح اول مشهور است. ولی ازآنجاکه در شاهنامه چند بار با یزدگِرد (به کسر گاف) قافیه شده، قاعدتاً باید در زمان فردوسی اِرد (به کسر اول) تلفظ شده باشد. برخی محققان معتقدند که در این بیت‌ها فردوسی ...  بیشتر

تغییر نقش دستوری واژﮤ تازه در زبان فارسی

مهرداد نغزگوی کهن

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 41-59

چکیده
  در این مقاله ضمن مقایسۀ دستوری‌شدگی و کاربردی‌شدگی، بر اهمیت تمایز این دو و مخصوصاً نقش کاربردی‌شدگی در تکوین گفتمان‌نماها تأکید خواهیم کرد. چنین بحثی بستر مناسب را برای رسیدن به هدف اصلی این مقاله، یعنی بررسی شیوﮤ تکوین گفتمان‌نمای تقابلی تازه فراهم می‌سازد. داده‌های عینی از کاربردهای تازه در بافت‌های مختلف نشان‌دهندﮤ گذر ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
«او کور به دنیا آمد»؛ معرفی مسند تشریحی در زبان فارسی

محمد راسخ مهند

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 60-74

چکیده
  در این مقاله به تعیین مقوله و نقش دستوری کلمۀ کور در جملۀ «او کور به دنیا آمد» و جملاتی نظیر آن پرداخته‌ایم. با توجه به استدلال‌های ارائه‌شده، به نظر نگارنده مقولۀ دستوری کور صفت است، نه قید. اما نکتۀ دیگر نقش دستوری این کلمه است. به نظر می‌رسد این ساخت از ساخت‌هایی است که در زبان فارسی بررسی نشده‌است و ساختی است که زبان‌شناسان ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
دلایل نسخه‌شناختی در ردّ انتساب ترجمۀ تفسیر طبریِ موجود به علمای ماوراءالنهر

حسینعلی رحیمی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 75-92

چکیده
  کتاب ترجمۀ تفسیر طبری را یکی از کهن‌ترین متون نثر فارسی و نخستین ترجمه‌ و تفسیر قرآن به زبان فارسی دانسته‌اند. علامه قزوینی در مقاله‌ای که در ذیقعدﮤ ۱۳۴۱ هجری (تیر 1302) نوشته‌است، کتاب ترجمۀ تفسیر طبری را به‌عنوان یکی از قدیم‌ترین کتاب‌های زبان فارسی برمی‌شمارد. مقالۀ یادشده در پاسخ مدیر مجلۀ ایرانشهر نوشته شده که از قزوینی خواسته ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
اشعار نویافته از انوری

رحمان ذبیحی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 93-108

چکیده
  با اینکه دیوان انوری پس از چاپ‌های سنگی یک بار به همت سعید نفیسی و یک بار دیگر به کوشش محمدتقی مدرس رضوی تصحیح شده، هنوز اشعاری از او در مطاوی نسخه‌ها مغفول مانده و منتشر نشده‌است. این امر ناشی از دسترسی نداشتن مصححان به برخی نسخه‌های کهن و غفلت از تصحیح و انتشار تمام اشعار موجود در دست‌نویس‌های مورد استفاده‌است. موضوع این پژوهش ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
تعیین علائم اختصاری نسخه‌ها در تصحیح متون

عبّاس بگ‌جانی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 109-119

چکیده
  یکی از کارهای اولیه در تصحیح متون، تعیین علائم اختصاری برای نسخه‌های مبنای تصحیح است؛ علائم معنی‌داری که به نوعی با نسخه‌ها در پیوند باشند و به آسانی ذهن خواننده را به آن‌ها ارجاع دهند و اِشکال تداخل با نسخه‌بدل‌ها نیز برای آنها قابل تصور نباشد. مصححان متون فارسی، تا امروز کمتر در این موضوع سخن گفته‌اند و قواعد مشخصی برای آن تعیین ...  بیشتر

ضرورت تصحیح مجدد شاه‌اسماعیل‌نامۀ قاسمی گنابادی بر پایۀ نسخه‌ای نویافته

مرتضی چرمگی عمرانی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 121-139

چکیده
  قاسمی گنابادی از شاعران توانمند و پرکار سدﮤ دهم هجری است. او منظومه‌های حماسی درخوری از خود برجای گذاشته‌است. در این مقاله نسخه‌ای نویافته از شاه‌اسماعیل‌نامه معرفی شده‌است که به شمارﮤ ۷۳۵۰/۱۳۸o- در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه پنجاب لاهور نگهداری می‌شود. این نسخه به دلیل قدمت تاریخ کتابت، نداشتن افتادگی در متن، رعایت ترتیب و توالی ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
ادامۀ بحث «ویرایش و دستور زبان»

محمد راسخ مهند

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 140-146

چکیده
  در دو شمارﮤ اخیر مجلۀ نامۀ فرهنگستان دو مطلب دربارﮤ ارتباط بین ویرایش و دستور زبان منتشر شده‌است. ابتدا مطلبی از حسین سامعی با عنوان «ویرایش و دستور زبان» (شمارﮤ ۶۵، ص ۱۵۱ـ۱۶۰) منتشر شد و سپس امید طبیب‌زاده بحث را با مطلبی با عنوان «دربارﮤ ویرایش و دستور زبان» (شمارﮤ ۶۶، ص ۱۳۸ـ۱۴۵) ادامه داد. همچنین علاءالدین طباطبایی ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
دریغا تهی از تو ایران‌زمین

زهره زرشناس

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 147-151

چکیده
  گذر بعضی روزها چنان سنگین و سهمگین است که گذشتن این لحظه‌های خاکستری و تلخ گویی بهای جان می‌طلبد و تهی از شادی و طراوت، انگیزه و امید را می‌کشد و نابود می‌کند. سه‌شنبه ۷ مرداد ماه ۱۳۹۹، یکی از همان روزها، استاد بدرالزمان قریب (تولد اول شهریور ۱۳۰۸) را در نهایت بهت و ناباوری از دست دادیم.  بیشتر

مقاله پژوهشی
یادبود و بزرگداشت دکتر جمشید گیوناشویلی

فرزین غفوری

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 153-155

چکیده
  دکتر جمشید گیوناشویلی از ایران‌شناسان برجستۀ جهان چهار سال پیش در پنجم بهمن‌ماه ۱۳۹۵ در تفلیس چشم از جهان فروبست. وی زاده و پروریدﮤ عصر پرتلاطمی بود که سخت تحت تأثیر دو جنگ جهانی و وقوع انقلاب‌های ایدئولوژیک قرار داشت. انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ روسیه نه‌تنها برای بسیاری از روس‌ها پرآسیب بود، برای شمار انبوهی از مردمان تابعۀ امپراتوری ...  بیشتر

مقاله پژوهشی
وابستگی معنایی باد و بوی در شعر فارسی

جمشید گیوناشویلی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، صفحه 156-162

چکیده
  نمایندﮤ موفق و پُرکار مکتب توانمند ایران‌شناسی مسکو، محمد نوری عثمانف، پژوهشگر مسلّمِ متن‌شناسی، لغت‌شناسی و فرهنگ‌شناسی فارسی و تاریخ ادبیات کلاسیک فارسی، به‌ویژه شاهنامۀ فردوسی و رباعیات عمرخیام است. یکی از حوزه‌های تحقیقاتی عثمانف سبک‌شناسی نظم فارسی است. در اثر پرارزش سبک شعر فارسی در سدﮤ چهارم هجری (مسکو ۱۹۷۱) تلاش‌های ...  بیشتر