نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی
چکیده
یکی از کارهای اولیه در تصحیح متون، تعیین علائم اختصاری برای نسخه‌های مبنای تصحیح است؛ علائم معنی‌داری که به نوعی با نسخه‌ها در پیوند باشند و به آسانی ذهن خواننده را به آنها ارجاع دهند و اِشکال تداخل با نسخه‌بدل‌ها نیز برای آنها قابل تصور نباشد. مصححان متون فارسی، تا امروز کمتر در این موضوع سخن گفته‌اند و قواعد مشخصی برای آن تعیین نکرده‌اند. بیشتر آنان در کار خود، برمبنای ذوق و سلیقه عمل کرده‌اند و این شیوه کاستی‌هایی در متن پدید آورده و برای خوانندگان نیز مشکلاتی در پی داشته‌است. در این مقاله نگارنده با بررسی منتقدانۀ شیوه‌های معمول مصححان در تعیین رمز نسخه‌ها، معیارهای روشنی در این زمینه پیشنهاد کرده و امیدوار است که توجه به آنها، کاستی‌ها و مشکلات مذکور را رفع کند.
کلیدواژه‌ها
منابع
ابن‌الصلاح، عثمان‌بن عبدالرحمن (۱۴۲۳ هجری)، معرفة أنواع علوم الحدیث، تحقیق عبداللطیف الهمیم و ماهر یاسین الفحل، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ابن‌بلخی (۱۳۸۵)، فارس‌نامه، تصحیح گای لیسترانج، رینولد الن نیکلسون، تهران، اساطیر.
امیدسالار، محمود (۱۳۸۵)، تاریخچه‌ای از تصحیح متن در مغرب‌زمین و در میان مسلمین، آینۀ میراث، ش ۲ و ۳، ۷ـ۳۲.
انوار، قاسم (۱۳۳۷)، کلّیات، تصحیح سعید نفیسی، تهران، سنایی.
انوری، اوحدالدین علی (۱۳۶۴)، دیوان، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، علمی و فرهنگی.
اوحدی مراغی، اوحدالدّین (۱۳۴۰)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران، امیرکبیر.
بغدادی، ابن‌بطلان (۱۳۶۶)، تقویم‌الصحّه، ترجمۀ مترجمی ناشناس، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، علمی و فرهنگی.
بغدادی، خطیب (۱۴۲۲ق)، تاریخ مدینةالسلام، تحقیق بشار عوّاد معروف، بیروت، دارالغرب الإسلامی.
بهاءولد، محمّدبن حسین (۱۳۸۲)، معارف، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، طهوری.
بیرونی، ابوریحان محمّد (۱۳۵۱)، التّفهیم لأوائل صناعة التّنجیم، تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران، انجمن آثار ملّی.
بینش، تقی (۱۳۵۴)، روش تصحیح متون فارسی، مجلّۀ دانشکدﮤ ادبیات و علوم انسانی تبریز، زمستان، شمارﮤ ۱۱۶، صفحه‌های ۵۶۱ـ۶۱۲.
بیه‍ق‍ی، اب‍وال‍ف‍ض‍ل محمد (۱۳۲۴)، تاریخ بیه‍ق‍ی، تصحیح قاسم غنی. علی‌اکبر فیّاض، تهران، چاپخانۀ بانک ملی ایران.
بیه‍ق‍ی، اب‍وال‍ف‍ض‍ل محمد (۱۳۵۰)، تاریخ بیه‍ق‍ی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، مشهد، دانشگاه مشهد.
جاحظ، ابی‌عثمان عمرو (۱۴۱۸ق)، البیان و التبیین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، مطبعة المدنی.
جوینی، عطاملک (۱۳۸۵)، تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمّد قزوینی، 3 ج، تهران، دنیای کتاب.
جهانبخش، جویا (۱۳۷۸)، راهنمای تصحیح متون، تهران، میراث مکتوب.
حافظ، شمس‌الدین محمّد (۱۳۲۰)، دیوان، تصحیح محمّد قزوینی، تهران، زوار.
حافظ، شمس‌الدین محمّد (۱۳۶۲)، دیوان، تصحیح پرویز ناتل‌خانلری، تهران، خوارزمی.
سامرائی، ابراهیم (۱۴۰۷ق)، المختصرات و الرموز فی التراث العربی، اللغة العربیة الأردنی، العدد 32، ۱۰۵ـ۱۱۴.
سعدی، مصلح‌الدین عبدالله (۱۳۶۹)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
سعدی، مصلح‌الدین عبدالله (۱۳۸۷)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
سنایی، ابوالمجد مجدود (۱۳۵۹)، حدیقةالحقیقه و شریعةالطّریقه، تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
سنایی، ابوالمجد مجدود (۱۳۴۱)؛ دیوان، تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، کتابخانۀ ابن سینا.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (۱۴۲۵ق)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق أبوقتیبة نظر محمد الفاریابی، 2 ج، ریاض، دار طیبة.
عراقی، فخرالدین ابراهیم (۱۳۶۳)، کلیات، تصحیح سعید نفیسی، تهران، سنایی.
عطّار، فریدالدین محمد (۱۳۸۶)، مصیبت‌نامه، تصحیح شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
عطّار، فریدالدین محمد (1387)، الاهی‌نامه، تصحیح شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
عطّار، فریدالدین محمد (1907م)، تذکرةالاولیا، تصحیح نیکلسون، لیدن، بریل.
عطّار، فریدالدین محمد (۱۹۴۰)، الهی‌نامه، تصحیح هلموت ریتر، استانبول، مطبعۀ معارف.
عوفی، سدیدالدین محمّد (۱۹۰۶)، لباب‌الالباب، تصحیح ادوارد براون، لیدن، بریل.
غزنوی، سید حسن (۱۳۶۲)، دیوان، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، اساطیر.
غزّی، بدرالدین محمد (۱۴۳۰ هجری)، الدّرّ النضیّد فی أدب المفید و المستفید، تحقیق أبویعقوب نشأت المصری، قاهره، مکتبة التوعیّة الإسلامیّه.
فرزاد، مسعود (۱۳۵۳)، روش علمی برای تصحیح متون، گوهر، ش 22، ص ۸۸۵ـ 891.
فضلی، عبدالهادی (۱۴۰۲)، تحقیق‌التراث، جدّه، مکتبةالعلم.
کافی، علی (1370)، «اختصارات و زبان فارسی»، نشر دانش، ش ۶۵، ص 13ـ23.
کتبی، محمدبن شاکر (1973)، فوات‌الوفیات، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر.
مامقانی، محمدرضا (۱۴۱۲)، معجم الرموز و الاشارات، بیروت، دارالمؤرخ العربی.
مایل هروی، نجیب (1379)، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطّی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مختاری غزنوی، سراج‌الدین عثمان (۱۳۴۱)، دیوان، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مولوی، جلال‌الدین محمد (۱۹۲۵)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، لیدن، بریل.
مولوی، جلال‌الدین محمد (۱۳۵۵)، کلیّات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
میهنی، محمّدبن منوّر (۱۳۶۶)، اسرارالتوحید، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، 2 ج، تهران، آگاه.
نصرالله منشی، ابوالمعالی (۱۳۵۶)، کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، دانشگاه تهران.
وراوینی، سعدالدّین (1310)، مرزبان‌نامه، تصحیح محمّد قزوینی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
هلالی جغتایی، بدرالدین (1337)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران، سنایی.
kenney, e.j. (1984), »textual criticism«, encyclopedia Britannica, 15th Ed., Vol. 18, Chicago, University of Chicago Press,p. p.189-195.
Lindsay, W. M and Notae Latinae (1915), an Account of Abbreviation in Latin Mss. Of the Early Minuscule Period (C. 700-850), Cambridge, Cambridge University Press.
Trice Martin, Ch (1910), The Record Interpreter, a collection of abbreviations, Latin words and names used in English historical manuscripts and records, 2nd Ed., London, Stevens and Sons.
)