نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

کتاب ترجمۀ تفسیر طبری را یکی از کهن‌ترین متون نثر فارسی و نخستین ترجمه‌ و تفسیر قرآن به زبان فارسی دانسته‌اند. علامه قزوینی در مقاله‌ای که در ذیقعدﮤ ۱۳۴۱ هجری (تیر 1302) نوشته‌است، کتاب ترجمۀ تفسیر طبری را به‌عنوان یکی از قدیم‌ترین کتاب‌های زبان فارسی برمی‌شمارد. مقالۀ یادشده در پاسخ مدیر مجلۀ ایرانشهر نوشته شده که از قزوینی خواسته بود «قدیم‌ترین کتاب در زبان فارسی حالیّه» را معرفی کند و قزوینی در پاسخ سه کتاب‌ ترجمۀ تاریخ طبری، ترجمۀ تفسیر طبری و کتاب الابنیة عن حقایق الادویة را که هر سه در «ازمنۀ متقاربه» نوشته شده‌اند، معرّفی می‌کند.

منابع
آذرنوش، آذرتاش (1370)، «آیا ترجمۀ تفسیر طبری به‌راستی ترجمۀ تفسیر طبری است؟»، یکی قطره باران، جشن‌نامۀ استاد دکتر عباس زریاب خویی، تهران.
آذرنوش، آذرتاش(۱۳۷۵)، تاریخ ترجمه از عربی به فارسی (ج 1: ترجمه‌های قرآنی)، تهران: سروش.
انوار، سید امیر محمود (1382)، «نگاهی به سیر ترجمه و تفسیر قرآن کریم به فارسی»، مجلۀ دانشکدﮤ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارﮤ ۱۶۵، ص ۳۵ـ۵۴.
بهار، محمدتقی (۱۳۶۹)، سبک‌شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، ج 1، تهران: امیرکبیر.
ترجمۀ تفسیر طبری (1339)، به تصحیح و اهتمام حبیب یغمایی، ج 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ترجمۀ تفسیر طبری (۱۳۴۱)، به تصحیح و اهتمام حبیب یغمایی، ج ۴، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ترجمۀ تفسیر طبری، میکروفیلم شمارﮤ ۱۰۵۴ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران از نسخۀ خطی کتابخانۀ خراجچی اوغلو.
ترجمۀ تفسیر طبری، میکروفیلم شمارﮤ 2878 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران از نسخۀ خطی شمارﮤ ... کتابخانۀ موزﮤ بریتانیا.
ترجمۀ تفسیر طبری، میکروفیلم شمارﮤ 2999 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران از نسخۀ خطی شمارﮤ ۱۶۱۰ کتابخانۀ پاریس.
ترجمۀ تفسیر طبری، میکروفیلم شمارﮤ ۶۱ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران از نسخۀ خطی شمارﮤ ۹۶۷ موقوفۀ مسجد اورخان.
ترجمۀ تفسیر طبری، میکروفیلم شمارﮤ 73 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران از نسخۀ خطی شمارﮤ 87 کتابخانۀ ایاصوفیه.
ترجمۀ تفسیر طبری، میکروفیلم شمارﮤ g 2171 کتابخانۀ آستان قدس رضوی از نسخۀ خطی کتابخانۀ مسجد گوهرشاد.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ خطی شمارﮤ 11213 کتابخانۀ آیت اللّه مرعشی.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ خطی شمارﮤ ۵۷۲ کتابخانۀ حیدرآباد هندوستان.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ خطی شمارﮤ EH 567 از موزﮤ توپقاپی‌سرای.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ خطی شمارﮤ s 1308 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ خطی شمارﮤ YY 809 از موزﮤ توپقاپی سرای.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ عکسی به شمارﮤ hk863 55 موجود در کتابخانۀ ملی آنکارا.
ترجمۀ تفسیر طبری، نسخۀ عکسی شمارﮤ 22 sel 436 موجود در کتابخانۀ ملی آنکارا از نسخۀ خطی کتابخانۀ سلیمیه.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن همام‌الدین الحسینی (1380)، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، ج2، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
زریاب خویی، عباس (1339)، «نقد مجلّد اول ترجمۀ تفسیر طبری»، سخن، سال 11، شمارﮤ 10 و 11، ص 1208ـ1210.
«شناسائی برخی از تفاسیر عامه/ قسمت اول»، (نویسندﮤ ناشناس)، مجلۀ حوزه، بهمن و اسفند ۱۳۶۶، شمارﮤ ۲۴، ص 38ـ۶۶.
صادقی، علی‌اشرف (۱۳۸۶)، «ترجمۀ تفسیر طبری»، دانشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، ج 2، به کوشش اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
طبری، ابوجعفر محمدبن جریر (۱۴۱۲ هجری)،جامع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
قزوینی، محمد (۱۳۶۲)، مقالات قزوینی، ج 1، گردآوردﮤ عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی‌بن الضحاک‌بن محمود (۱۳۴۷)، زین‌الاخبار، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
محمدبیگی، شاهرخ (1373)، «ترجمۀ تفسیر طبری»، مجلۀ آینۀ پژوهش، سال ۴، شمارﮤ ۶، شمارﮤ پیاپی ۲۴، ص 21ـ29.
منهاج سراج (۱۳۴۲)، طبقات ناصری، به تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل: انجمن تاریخ افغانستان.
نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر (۱۳۶۳)، تاریخ بخارا، ترجمه و تحریر ابونصر احمدبن محمدبن نصر القباوی تلخیص محمدبن زفربن عمر، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: توس.
نصراللّه منشی، ابوالمعالی (۱۳۴۳)، کلیله‌ و دمنه، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.