نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• علی شیوا

استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

مقصود از وام‌گیری درونی و تاریخی، بهره‌گیری از واژه‌های متعلق به زبان‌های باستانی و میانة ایران و نیز واژه‌های کهن موجود در فارسیِ امروز (نو) در فرایند واژه‌گزینی فرهنگستان است. در این مقاله، روند وام‌گیری درونی و تاریخی را از بررسی چند لغت ساختة انجمن‌های واژه‌سازی در دورة پهلوی اول آغاز کرده‌ایم و به دنبال آن، نمونه‌هایی از فرهنگستان ایران (فرهنگستان اول) و فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم) آورده‌ایم. تمرکز مقاله بر فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم) است و از‌این‌‌رو، از واژه‌های مصوب عمومی و تخصصی فرهنگستان سوم نمونه‌های بیشتری آورده شده است. پس از توصیف نمونه‌ها، که به استناد فرهنگ‌های زبان پهلوی و ریشه‌شناختی صورت پذیرفته، نویسنده کوشیده‌ است انواع وام‌گیری درونی و تاریخی را احصا و انواع تغییرات معنایی در رهگذر این فرایند را بررسی کند و شیوه‌های این نوع وام‌گیری را نشان دهد. در پایان، به تبیین ضرورت‌های وام‌گیریِ درونی و تاریخی در واژه‌گزینی فرهنگستان پرداخته ‌و با تحلیل معایب و مزایای آن نشان داده‌ شده که چگونه فرهنگستان سوم، با بازیابی و احیای واژه‌ها و ریشه‌های کهن، از ظرفیت تاریخی زبان فارسی در واژه‌گزینی یاری جسته است.

کلیدواژه‌ها

• واژه‌گزینی
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم)
• وام‌گیری درونی و تاریخی
• واژه‌های مصوب