نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو پیوستة فرهنگستان زبان و ادب فارسی

10.22034/nf.2022.167928

چکیده

مهدی اخوان ثالث در میان نسل اول شاعران نوسرای معاصر ایرانی بیش از همه با ادبیات عربی آشنا بوده است و این آشنایی به شکل‌های مختلف هم در نگاهش به شعر و ادبیات نمود یافته است و هم مستقیماً در شعر او، چه در انتخاب قالب و فضای شعری،‌ چه در انتخاب واژگان و چه حتی در آفریدن واژگان و تعابیر بدیع در فارسی. در این مقاله، نمونه‌هایی از تأثیرپذیری اخوان از واژگان و تعابیر عربی در سطح واژگان و تعبیرات بررسی می‌شود اما هدف اصلی از این بررسی تأکید بر این نکته است که این تأثیرپذیری را نباید از نوع «تقلید» یا «ترجمه» و چیزی مذموم دانست بلکه اخوان، دانسته یا نادانسته، این واژگان و تعابیر عربی را همچون عنصر یا مادة خامی به کار برده است و همانند دیگر عناصر یا مواد خامِ شعرش آنها را در فارسی بازآفرینی کرده است و با این تأثیرپذیریِ «مثبت» بر غنای زبان شعر خود افزوده است.

کلیدواژه‌ها

منابع
ابو تمّام. کتاب اشعار الحماسه. شرح خطیب تبریزی. تصحیح گئورگ ویلهلم فرایتاگ. بن: بی‌نا، 1828.
ابوالفتوح رازی، حسن بن علی. روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن. تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. چ.4. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1396.
اخوان ثالث، مهدی. آخر شاهنامه. تهران: چاپخانة میهن، 1338.
ــــــ . «آیات موزون‌افتادۀ قرآن کریم». در: شهیدی، سید جعفر و محمدرضا حکیمی. یادنامۀ علاّمۀ امینی (مجموعۀ مقالات تحقیقی). تهران: مؤسسۀ انجام کتاب، 1361. ص.145-162.
ــــــ . از این اوستا. چ.14. تهران: مروارید، زمستان، 1384.
ــــــ . ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم. تهران: مروارید، 1368.
ــــــ . زمستان. تهران: زمان، 1335.
ترجمه و شرح فارسی شهاب الاخبار. مترجم و شارح ناشناس. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران، 1349.
تفتازانی، مسعود. مطوّل. استانبول: مطبعة العثمانیة، 1304ق.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل. یتیمة الدهر فی شعراء ‌اهل العصر. بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
جاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر. کتاب التاج فی أخلاق الملوک. تصحیح فوزی عطوی. بیروت: الشرکة‌ اللبنا‌نیة‌ للکتا‌ب‌، 1970.
جوینی، عطاملک بن محمد. تاریخ جهانگشای جوینی. به تصحیح محمد قزوینی. چ.3. تهران: هرمس، 1387.
رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمد. حدایق الحقایق. به‌تصحیح و با حواشی و یادداشت‌های سیدمحمد کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران، 1341.
سروشیار، جمشید. «قطعه‌ای نه از رودکی در دیوان رودکی». یغما. 28/8 (1354): 484.
شرح فارسی کلمات قصار پیغمبر خاتم (ص). مقدمه و تصحیح و تعلیق جلال‌الدین حسینی ارموی (محدث). تهران: وزارت فرهنگ، اداره‌کل اوقاف، 1342.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. حالات و مقامات م.امید. تهران: سخن، 1391. ص.45-48.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی. بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
صادقی، علی‌اشرف. تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران، 1357.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیة،1392ق.
قضاعی، محمد بن سلامه. ترک الاطناب فی شرح الشهاب یا مختصر فصل الخطاب. تصحیح محمد شیروانی. تهران: دانشگاه تهران، 1343.
کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
معصومی همدانی، حسین. «فخر رازی و مسئلۀ حرکت وضعی زمین». تحقیقات اسلامی. ش.1و2 (1365-1366): 89-114.
ــــــ . «قصه بی‌شک راست می‌گوید: درآمدی به شعر«مرد و مرکب» مهدی اخوان ثالث». نگاه نو. ش. 129 (بهار 1400): 167-191.
ــــــ . «گونه‌های زبان در شعر امروز فارسی». در: شعر امروز ایران: مقالات، اشعار و دیدگاه‌ها. به اهتمام و ترجمۀ عربی موسی اسوار. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1384. ص.32-57.
میبدی، احمد بن محمد. کشف الاسرار و عدة الابرار. تصحیح علی‌اصغر حکمت. تهران: دانشگاه تهران، 1339.
میدانی نیشابوری، ابوالفضل. مجمع الأمثال. تصحیح محیی‌الدین عبدالحمید. قاهره: مطبعة السنة المحمدیة، 1955/1374ق.
 
Bloom, Harold. The Anxiety of Influence: A Theory of Poetry. London: Oxford University Press, 1973.