نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌جنوب؛ نویسندۀ مسئول
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی؛ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌جنوب
چکیده
تحلیل انتقادیِ گفتمان نوعی رویکرد بین رشته‌ای است و، با تجزیه و تحلیل متن، در پیِ عرضۀ خوانشی نسبتاً دقیق از آن است. نویسندگانِ این پژوهش بر آن‌اند تا، با بهره‌گیری از روش تحلیل انتقادیِ گفتمان، انعکاس مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و... را در شعرهای کوتاه سیّدحسن حسینی بیابند و به چگونگیِ رابطۀ متقابل شعر (به‌مثابۀ متن) و جامعه و تبیینِ آن بپردازند. در این پژوهش، از میانِ رویکردهای متفاوتی که دربارۀ تحلیل گفتمان وجود دارد، از روش «تحلیل انتقادیِ گفتمان فرکلاف» استفاده شده‌است؛ چراکه، به‌باورِ بسیاری از تحلیلگران، جامع‌تر از دیگر روش‌ها به نظر می‌رسد. روش فرکلاف مبتنی بر سه سطح است: کنش متنی (توصیف)؛ کنش گفتمانی )تفسیر)؛ و کنش اجتماعی (تبیین). در این مقاله، شعرهای کوتاهِ حسینی، به‌صورتِ گزینشی، از مجموعه‌شعرِ نوشداروی طرح ژنریک بررسی و تحلیل شده‌است تا مؤلّفه‌های گفتمان‌مدارِ شعرها در سه سطح تحلیل محتوایی و صوری و اجتماعی بیان شود. در این تحلیل مشخّص شد ویژگی‌های صوریِ زبان شعر حسینی ــ نظیر آواها، واژه‌ها، فعل‌ها، روابط معنایی، عبارت‌بندی‌ها، و انسجام صوری و معنایی‌ــ دارای ارزش و بارِ گفتمانی است و به شعرش جنبۀ عقیدتی می‌دهد. بنابراین، هدف پژوهشگر تبیین نوع گفتمان‌های موجود در شعر حسینی و چگونگیِ پیوندِ آن با ساختارهای اجتماعیِ جامعه است. درنتیجه، گفتمان‌های غالب در شعرِ سیّدحسن حسینی عبارت‌اند از: گفتمان اجتماعی، فرهنگی، اخلاق‌گرایانه، و سیاسی. بارزترین گفتمان در شعرِ او گفتمان اجتماعیِ انقلاب‌محور است.
کلیدواژه‌ها
)