نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز؛ نویسندۀ مسئول

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز

چکیده

ادبیّات فرجام‌گرا یا آخرالزّمانی ادبیّاتی است که بر پایۀ پیش‌گویی‌های آخرالزّمانی شکل گرفته. این نوعِ ادبی به آنچه در فرجامِ جهان رخ خواهد داد و نیز به موضوعاتی مثل «آخرالزّمان»، «رستاخیز»، «وقوع فاجعه»، «منجی» و... می‌پردازد. نمونه‌هایی از این ادبیّات را می‌توان در شعر معاصر فارسی دید. در این مقاله، با مقایسۀ مضامین آپوکالیپسی در شواهدی از شعر معاصر و شعر انقلاب اسلامی، وجه تمایزِ این دو بررسی شده است. مطالعۀ اشعار احمد شاملو، فروغ فرّخزاد، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری روشن می‌سازد که در بینشِ آن‌ها، عمدتاً، نگاهی یأس‌آمیز به فرجام جهان وجود دارد؛ درحالی‌که از منظرِ شاعران انقلاب اسلامی آیندۀ جهان بسیار روشن است. نیز معلوم می‌شود اشعار فرجام‌گرایانه در ادبیّات انقلاب اسلامی بر مبنای پیش‌گویی‌های قرآن کریم و فرهنگ اسلامی شکل گرفته است، حال‌آنکه در شعر معاصر از مفهوم خواب ،رؤیا و الهام شاعرانه استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of Apocalypse in Contemporary and Islamic Revolution Poetry

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Kafi 1
  • Neda Hatami 2

1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Shiraz University; Responsible author

2 Master's student of Persian language and literature at Shiraz University

چکیده [English]

Apocalyptic literature is literature based on apocalyptic prophecies. This type of literature deals with what will happen at the end of the world and also with topics such as “end of time”, “resurrection”, “catastrophe”, “savior” and … Examples of this literature can be seen in contemporary Persian poetry. In the present article, by comparing the apocalyptic themes in the evidence of contemporary poetry and poetry of Islamic revolution, the difference between the two has been investigated. The study of the poems of Ahmad Shamlou, Forough Farrokhzad, Mehdi Akhavan Sales and Sohrab Sepehri makes it clear that in their vision, mainly, there is a desperate look at the end of the world; while from the perspective of the poets of the Islamic revolution, the future of the world is very bright. It also turns out that the fatalist poems in the literature of the Islamic revolution were formed based on the prophecies of the Holy Quran and Islamic culture, while the concept of dream, and poetic inspiration is used in contemporary poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Apocalypse
  • prophecy
  • contemporary poetry
  • Islamic revolution poetry
ابن خلدون، عبدالرّحمان بن محمّد، مقدّمۀ ابن خلدون، ترجمۀ محمّد پروین گنابادی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دهم، تهران 1382.
اخوان ثالث، مهدی (م. امید)، آخر شاهنامه، مروارید، چاپ شانزدهم، تهران 1383.
الیاده، میرچا، اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، طهوری، چاپ دوم، تهران 1384.
امین‌پور، قیصر، مجموعۀ کامل اشعار (1385-1389)، مروارید، چاپ چهارم، تهران 1389.
پیاده‌کوهسار، ابوالقاسم، «اندیشۀ عروج در مکاشفات مزدایی»، پژوهش‌نامۀ ادیان، دورۀ سوم، ش 5، بهار و تابستان 1388، ص 23-47.
توانا، محمّدعلی، «اسلام و نظریّۀ پایان تاریخ»، تاریخ در آینۀ پژوهش، دورۀ هشتم، ش 3 (پیاپی 31)، پاییز و زمستان1390، ص 71-85.
تبریزی، راضی، تحلیل‌الکلام فی فقه‌الإسلام (تعلیقات و مناظرات حول کلمات شیخ‌الأنصاری)، امیر قلم، تهران 1381.
تورانی، اعلی و منیره سلطان‌احمدی، «کند و کاوی پیرامون فرجام‌شناسی از دیدگاه پل تیلیش»، جستارهای فلسفۀ دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم ، ش 1 (پیاپیِ 7)، بهار و تابستان 1393، ص 1-19.
جاسم، محمّد، رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب (بررسی تطبیقیِ رمزگرایی در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث)، نگاه، تهران 1394.
حیدریان شهری، احمدرضا، «رویکردی تطبیقی به بینش فرجام‌شناسانۀ شعر بدر شاکر السّیاب و فروغ فرّخزاد»، زبان و ادبیّات عربی، دورۀ پنجم، شمارۀ 8، بهار و تابستان 1392، ص 59-83.
دورانت، ویل و آریل دورانت، تاریخ تمدّن (یونان باستان)، ج 2، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1378.
ذوالفقارخانی، مسلم، «بررسی تطبیقی مؤلّفه‌های ادبیّات آپوکالیپسی (آخرالزّمانی) در ”سفر“ احمد شاملو و ”بازگشت دیگر“ ویلیام باتلر ییتس»، ادبیّات تطبیقی (دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان)، سال دهم، ش 19، پاییز و زمستان 1397، ص 67-87.
سپهری، سهراب، هشت کتاب، طهوری، تهران 1391.
شاملو، احمد، آیدا در آینه، مروارید، تهران 1372.
شفیعی سروستانی، ابراهیم، اینک آخرالزّمان (آشنایی با نشانه‌های ظهور و آخرالزّمان)، موعود عصر عج، تهران 1397.
صفّارزاده، طاهره، مجموعه‌اشعار، پارس‌کتاب، تهران 1391.
ضیاءالدّینی دشت‌خاکی، علی و ابوالقاسم قوام، «فرجام‌گرایی و جلوه‌هایی از ارتباطِ آن با نقد کهن‌الگویی در ادب فارسی»، مطالعات نظریّه و انواع ادبی (دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه حکیم سبزواری)، دورۀ اوّل، ش 2، بهار 1395، ص 35-58.
طاهری ماه‌زمینی، نجمه و دیگران، «بررسی مضامین اشعار انتظار در شعر بعد از انقلاب اسلامی»، ادبیّات پایداری (دانکشدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان)، دروۀ نهم، ش 17، پاییز و زمستان 1396، ص 179-199.
طباطبایی، محمّدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ج 3، ترجمۀ محمّدباقر موسوی همدانی، دارالعلم، قم 1346.
فرّخزاد، فروغ، دیوان اشعار، گردآوریِ محمّد طاهری، راهیان سبز، تهران 1391.
کوپ، لارنس، اسطوره، ترجمۀ مؤسّسۀ خطّ ممتدّ اندیشه (زیر نظر عبّاس ارض‌پیما)، نشانه، تهران 1390.
گرجی، مصطفی، «نقد و تحلیل آپوکالیپس در آثار عرفانی‌ـ ‌وحیانی و نقشِ آن در گفتگوی فرهنگ‌ها»، پژوهش‌های ادبی، دورۀ اوّل، ش 4، تابستان 1383، ص 145-166.
هراتی، سلمان، از آسمان سبز، شرکت انتشارات سورۀ مهر، چاپ دوم، تهران 1388.
Hicks Heather J. (2016), Introduction: Modernity beyond Salvage. In: The Post-Apocalyptic Novel in the Twenty-First Century. Palgrave Macmillan, New York.