نوع مقاله : علمی ـ ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی؛ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خلخال

2 استاد زبان و ادبیّات فارسی؛ دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خلخال، گروه زبان و ادبیّات فارسی، خلخال

10.22034/nf.2022.168561

چکیده

حمید سبزواری، سرایندۀ سرودها و ترانه‌ها و اشعار میهنی و حماسی و انقلابی، در انواع قالب‌های شعری طبع‌آزمایی کرده و آثاری ارزشمند از خود به یادگار گذاشته است. آشناییِ شاعر با مسائل اجتماعی و انقلابی و سیاسی کشور و، همچنین، روحیّۀ استکبارستیزی و حق‌طلبی و مردمیِ‌ او سبب ممتازشدن جایگاه ویژۀ‌ اشعار پایداری و مذهبی‌اش شده است. سبزواری به رباعی نیز، که از قالب‌های مورد توجّه شاعران است، عنایت داشته. در دیوان اشعارِ او، 152 رباعی موجود است که از زوایای گوناگون قابل بحث و بررسی است. هدف از پژوهش حاضر بررسی موسیقیِ رباعیّات سبزواری، با استفاده از روش تحقیق تحلیلی‌ـ‌بسامدی، و نشان‌دادنِ آن است که موسیقی تا‌چه‌میزان بر نظم‌آهنگ شعرِ او تأثیر گذاشته و اینکه چگونه، با بهره‌بردن از ظرفیّت ردیف و قافیه و ترفندهای بدیعی، معنی شعرِ خود را به خواننده القا کرده است. بررسی رباعیّات شاعر نشان می‌دهد که او با کاربردِ ردیف‌های فعلی و یک‌جزئی و ساده و همچنین قافیه‌های اسمی و بهره‌گرفتن از آرایه‌های تکرار، واج‌آرایی، جناس، ازدواج، تضاد، تلمیحات (بینامتنیّت قرآنی و روایی) و... به آهنگین‌بودن و زیبایی اشعارِ خود افزوده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، با ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، سازمان چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران 1372.
احمدنژاد، کامل، کلّیّات مسائل ادبی، پوران‌پژوهش، تهران 1380.
پروین‌زاد، مهدی، «روایتگر حماسه‌های انقلاب، گفتگو با استاد حمید سبزواری»، کیهان فرهنگی، شمارۀ 191، 1381.
خواجه نصیرالدّین طوسی، معیارالأشعار، چاپ جلیل تجلیل، ناهید، تهران 1369.
راستگو، محمّد، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، سمت، تهران 1385.
سبزواری، حمید (1)، این بانگ آزادی، چاپ رضا اسماعیلی، مصطفی محدّثی خراسانی، حسین اسرافیلی، پیام‌آوران نشر روز، تهران 1397.
ـــــــــــــــ (2)، سرود درد، کیهان، تهران 1367.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا، موسیقی شعر، آگه، تهران 1379.
شمیسا، سیروس، آشنایی با عروض و قافیه، چاپ یازدهم، فردوسی، تهران 1374.
کاکایی، عبدالجبّار، بررسی تطبیقی موضوعات پایداری در شعر ایران و جهان،پالیزان، تهران 1380.
متّحدین، ژاله، «تکرار ارزش صوتی و بلاغی آن»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، 1374، ص 483-520.
محسنی‌نیا، ناصر،«مبانی ادبیّات مقاومت معاصر ایران و عرب»، ادبیّات پایداری، ش 1، ص 158- 143، 1388.
مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی (عج) از دیدگاه فلسفه و تاریخ به ضمیمه شهید، صدرا، تهران، 1371.
ولک،رنه، آستن وارن (1373)، نظریّۀ ادبیّات، ترجمۀ ضیاء موحّد و پوران مهاجر، علمی‌وفرهنگی، تهران1373.
همایی، جلال‌الدّین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، نشر هما، تهران1373.