غلامعلی حداد عادل
دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 3-9
چکیده
نخستین جلسۀ شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی روز دوشنبه بیستوششم شهریورماه یکهزاروسیصدوشصتونه برگزار شدهاست. بنابراین، در سال یکهزاروسیصدونودونه فرهنگستان سیساله شدهاست و بجاست در سرمقالۀ شمارﮤ ۶۷ نامۀ فرهنگستان به مناسبت سیسالگی فرهنگستان سخنی گفته شود. میتوان سرمقاله را به بیان دستاوردها و اقدامات فرهنگستان اختصاص ...
بیشتر
نخستین جلسۀ شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی روز دوشنبه بیستوششم شهریورماه یکهزاروسیصدوشصتونه برگزار شدهاست. بنابراین، در سال یکهزاروسیصدونودونه فرهنگستان سیساله شدهاست و بجاست در سرمقالۀ شمارﮤ ۶۷ نامۀ فرهنگستان به مناسبت سیسالگی فرهنگستان سخنی گفته شود. میتوان سرمقاله را به بیان دستاوردها و اقدامات فرهنگستان اختصاص داد و به کمک آمار و ارقام «کارنامۀ سیسالۀ» آن را منتشر کرد، اما راه دیگری نیز وجود دارد و آن اعلام سیاستها و دیدگاهها و خطمشیهای اصولی و راهبردهایی است که فرهنگستان در این سی سال در پیش داشته یا براثر تجربه بدانها رسیدهاست. در این مقاله، راه دوم برگزیده شدهاست.
غلامعلی حدّاد عادل
دوره 22، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 5-21
دوره 21، شماره 4 ، دی 1401
دوره 21، شماره 3 ، مهر 1401
دوره 21، شماره 2 ، تیر 1401
دوره 22، شماره 1 ، فروردین 1402
ابوالقاسم اسماعیلپور مطلق
دوره 22، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 1-6
چکیده
در وهلۀ نخست، آنچه از زندهیاد دکتر حسن ذوالفقاری استاد و پژوهشگری ممتاز و برجسته رقم زده کار در حوزۀ ادبیّات و فرهنگ عامّۀ ایران است. بعد از بزرگانی مانند صادق هدایت، که پیشتاز پژوهش در فرهنگ و ادبیّات عامّه/ فولکلور و بنیانگذار این پژوهشها در ایران بود و آثاری چون اوسانه، نیرنگستان، و برخی از جستارها در نوشتههای پراکنده را نوشت ...
بیشتر
در وهلۀ نخست، آنچه از زندهیاد دکتر حسن ذوالفقاری استاد و پژوهشگری ممتاز و برجسته رقم زده کار در حوزۀ ادبیّات و فرهنگ عامّۀ ایران است. بعد از بزرگانی مانند صادق هدایت، که پیشتاز پژوهش در فرهنگ و ادبیّات عامّه/ فولکلور و بنیانگذار این پژوهشها در ایران بود و آثاری چون اوسانه، نیرنگستان، و برخی از جستارها در نوشتههای پراکنده را نوشت و به اهمّیّت گردآوری و تدوین فرهنگ عامّه پی برد؛ و نیز پس از ابوالقاسم انجَوی شیرازی، که به جایگاه بلندی در حوزۀ ادبیّات عامّه رسید و مؤلّف گل به صنوبر چه کرد (مجموعۀ قصّههای ایرانی)، جشنها و آداب و معتقَدات زمستان و مجموعهدادههای سترگ و ارزشمند در بایگانی رادیو ایران؛ و همچنین بعد از محمّدجعفر محجوب، صاحب ادبیّات عامیانۀ ایران (ویراست و تصحیح حسن ذوالفقاری)، آیین جوانمردی یا فتوّت؛ و برخی چهرههای دیگر، ذوالفقاری به تدوین و گردآوری و تحلیل ضربالمثلها، سنّتها، آداب و رسوم، اسطورهها، و افسانهها و قصّههای ایرانی همّت گماشت. دستاورد ذوالفقاری در مرحلۀ نوینِ پژوهشهای ادبیّات و فرهنگ عامّه و مردمشناسی، که به مجموعۀ گردآوریها، تدوین و نیز بررسیهای پیشینش افزود، بخش تحلیلی کار وی بود. استادان پیشین بیشتر کوشیدند دادههای ادبیّات و فرهنگ عامّه را گرد آورند و تاحدّی آنها را تبیین و تحلیل کنند؛ امّا، کاری که ذوالفقاری کرد گامهایی ارزشمند در تحلیل دادههای فرهنگ و ادب عامّه، باورها و بهویژه افسانههای پهلوانی و داستانهای عامیانۀ ایران بود که در کتابها و مقالات تخصّصی خود عرضه کرد.
ابوالفضل خطیبی
دوره 21، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 2-10
حسین معصومی همدانی
چکیده
مهدی اخوان ثالث در میان نسل اول شاعران نوسرای معاصر ایرانی بیش از همه با ادبیات عربی آشنا بوده است و این آشنایی به شکلهای مختلف هم در نگاهش به شعر و ادبیات نمود یافته است و هم مستقیماً در شعر او، چه در انتخاب قالب و فضای شعری، چه در انتخاب واژگان و چه حتی در آفریدن واژگان و تعابیر بدیع در فارسی. در این مقاله، نمونههایی از تأثیرپذیری ...
بیشتر
مهدی اخوان ثالث در میان نسل اول شاعران نوسرای معاصر ایرانی بیش از همه با ادبیات عربی آشنا بوده است و این آشنایی به شکلهای مختلف هم در نگاهش به شعر و ادبیات نمود یافته است و هم مستقیماً در شعر او، چه در انتخاب قالب و فضای شعری، چه در انتخاب واژگان و چه حتی در آفریدن واژگان و تعابیر بدیع در فارسی. در این مقاله، نمونههایی از تأثیرپذیری اخوان از واژگان و تعابیر عربی در سطح واژگان و تعبیرات بررسی میشود اما هدف اصلی از این بررسی تأکید بر این نکته است که این تأثیرپذیری را نباید از نوع «تقلید» یا «ترجمه» و چیزی مذموم دانست بلکه اخوان، دانسته یا نادانسته، این واژگان و تعابیر عربی را همچون عنصر یا مادة خامی به کار برده است و همانند دیگر عناصر یا مواد خامِ شعرش آنها را در فارسی بازآفرینی کرده است و با این تأثیرپذیریِ «مثبت» بر غنای زبان شعر خود افزوده است.
غلامعلی حدّاد عادل
چکیده
زنان، بعد از انقلاب اسلامی، علاوه بر عرصههای انقلابی و اجتماعی، در حوزۀ سرودن شعر نیز رشد و شکوفایی داشتهاند. سارا جلوداریان یکی از این زنان است که در این سالها در عرصۀ شعر فعّال بوده است. پریزاد گزیدهاشعارِ اوست در سه فصل با نامهای «فصل عشق»، «فصل عطش»، و «فصل راز». بررسیِ زبان شعر جلوداریان ...
بیشتر
زنان، بعد از انقلاب اسلامی، علاوه بر عرصههای انقلابی و اجتماعی، در حوزۀ سرودن شعر نیز رشد و شکوفایی داشتهاند. سارا جلوداریان یکی از این زنان است که در این سالها در عرصۀ شعر فعّال بوده است. پریزاد گزیدهاشعارِ اوست در سه فصل با نامهای «فصل عشق»، «فصل عطش»، و «فصل راز». بررسیِ زبان شعر جلوداریان از لحاظِ دستوری، تصاویر، و مضامین میتواند ابعاد گوناگون شاعرانگیِ این سرایندۀ جوان را نشان دهد. عشق به میهن و زادگاه، پرداختن به دفاع مقدّس و قهرمانانش، خلیج فارس، احساسات عاشقانه و احوال شخصی و اشعارِ مناسبتی ازجمله موضوعات شعریِ جلوداریان است. او در ترانهسرایی هم تواناست. بررسیِ موضوعات عامّ پریزاد و اشعار آیینی و ترانهگونِ آن از مباحث این مقاله خواهد بود.
یداللّه جلالی پندری
چکیده
همانگونه که جوامع انسانی در تعامل با هم قرار میگیرند، زبان انسانها نیز در چنین تعاملاتی وارد میشود؛ بهگونهای که کمتر زبانی را میتوان زبان خالص (سَره) و بدون واژههای وامگرفته از دیگر زبانها دانست. امّا در گذر ایّام گاهی برخی از اهل زبان، با اندیشهٔ بیرون راندن واژههای بیگانه، دست به کوششهایی میزنند. با نگاهی به ...
بیشتر
همانگونه که جوامع انسانی در تعامل با هم قرار میگیرند، زبان انسانها نیز در چنین تعاملاتی وارد میشود؛ بهگونهای که کمتر زبانی را میتوان زبان خالص (سَره) و بدون واژههای وامگرفته از دیگر زبانها دانست. امّا در گذر ایّام گاهی برخی از اهل زبان، با اندیشهٔ بیرون راندن واژههای بیگانه، دست به کوششهایی میزنند. با نگاهی به سیر تحوّل سَرهگرایی در ایران، معلوم میشود این کوششها در میان فارسیزبانان از دو جریان سرچشمه گرفته است: یکی کوششهای ذوقی شاعران و نویسندگان و دیگری واکنشهای اجتماعی اهل زبان که خود را از طریق اشعار و نوشتههای شاعران و نویسندگان یا نامگذاریها نشان داده است.کوششهای ذوقی شاعران و نویسندگان را در گرایش به فارسی خالص با دو انگیزه میتوان در نظر گرفت: نخست، کوششهایی که در آنها نوعی اجبار و الزام هست و دیگر کوششهایی که از سر اختیار صورت گرفته است. در نوع اوّل، التزام مترجمان قرآن برای یافتن معادل دقیق واژههای قرآنی دیده میشود و در نوع دوم، کوشش برای به کار گرفتن زبان فارسی خالص (سره) در متنی همچون شاهنامه برای رعایت تناسب زبان با محتوای کتاب به چشم میخورَد. در حوزهٔ کوششهای ذوقی میتوان تفنّنهای ادبی شاعران و نویسندگان را نیز منظور داشت، یعنی کوششهایی که برای ایجاد آشناییزدایی در متون ادبی به کار میرفته است. امّا واکنشهای اجتماعی در دورهٔ مشروطه و در دورهٔ پهلویِ اوّل با اندیشههای ملّیگرایانهٔ افراطی آمیخته است که در این نوشته به این جریانها، چه در قالب کوشش چه در قالب واکنش، پرداخته میشود.
نصراللّه صالحی
چکیده
روابط ایران و عثمانی، در طول سدههای متمادی، بسیار پرفرازونشیب و همیشه با جنگ و صلح توأم بود. دو دولت در دورههای مختلف، برای پایان دادن به اختلافها، عهدنامههای متعددی بستند. آخرین و مهمترین آنها که پایه و اساس حل اختلاف دو کشور گردید، عهدنامۀ ارزنةالروم بود. این عهدنامه، بعد از حدود ...
بیشتر
روابط ایران و عثمانی، در طول سدههای متمادی، بسیار پرفرازونشیب و همیشه با جنگ و صلح توأم بود. دو دولت در دورههای مختلف، برای پایان دادن به اختلافها، عهدنامههای متعددی بستند. آخرین و مهمترین آنها که پایه و اساس حل اختلاف دو کشور گردید، عهدنامۀ ارزنةالروم بود. این عهدنامه، بعد از حدود چهار سال مذاکره بین نمایندگان دو کشور، با وساطت نمایندگان روس و انگلیس، در 16جمادیالثانی 1263/ 13 مه 1847، بسته شد. نمایندگان هر چهار دولتِ حاضر در مذاکرات، دولتهای خود را پیوسته در جریان مذاکرات قرار میدادند. مجموع گزارشهای نمایندۀ ایران، میرزا تقیخان، در آرشیو وزارت امور خارجه ایران موجود است. گزارشهای نمایندۀ عثمانی، انوری افندی، در کتابی به نام سفارتنامۀ ایران تدوین شده و نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ سلیمانیۀ اسلامبول موجود است. گزارشهای مذکور، مخاطب را در جریان دقیق مذاکرات چهارجانبه، بهویژه مواضع، ادعاها، اختلافها و پیشنهادهای نمایندگان دو دولت ایران و عثمانی قرار میدهد. همچنین، از خلال این گزارشها میتوان به مواضع نمایندگان روس و انگلیس در اثنای مذاکرات پی برد. این گزارشها از منظر تاریخ سیاسی و دیپلماسی دارای اهمیت زیادی است. از این رو، در جُستار حاضر، گزارشهای نمایندگان ایران و عثمانی به صورت تطبیقی بررسی و به این پرسشها پاسخ داده شده است: نمایندگان ایران و عثمانی در گزارشهای ارسالی خود تا چه میزان مواضع یکدیگر را به دولتهای خود منعکس و منتقل کردند؟ نمایندگان دو دولت مزبور برای دفاع از مواضع خود چه روشی در پیشگرفتند؟ نمایندگان دو دولت چگونه از عهدۀ اثبات ادّعاهای خود دربارۀ مناطق سرحدّی برآمدند؟
محمود امیدسالار
چکیده
چکیده: گسترش مرزهای امپراتوری اسلامی تحوّلی در تاریخنگاری اسلامی به وجود آورد. تاریخ که بدواً تنها با حوادث حیات و فعّالیتهای رسول اکرم(ص) سر و کار داشت، به یک روایت جامع از تاریخ جهان تبدیل شد. گزارش قرآن و کتب آسمانی دیگر در روایت حوادث بعد از طوفان نوح اساساً یکسان بود؛ زیرا تمام بنیبشر از بازماندگان نوح به شمار میرفتند. ...
بیشتر
چکیده: گسترش مرزهای امپراتوری اسلامی تحوّلی در تاریخنگاری اسلامی به وجود آورد. تاریخ که بدواً تنها با حوادث حیات و فعّالیتهای رسول اکرم(ص) سر و کار داشت، به یک روایت جامع از تاریخ جهان تبدیل شد. گزارش قرآن و کتب آسمانی دیگر در روایت حوادث بعد از طوفان نوح اساساً یکسان بود؛ زیرا تمام بنیبشر از بازماندگان نوح به شمار میرفتند. این گزارش باید با داستانهای اقوامی که تحت تسلّط مسلمانان در آمده بودند هماهنگ شود تا از مجموع آنها روایت جامعی از تاریخ عمومی جهان پدید آید. مورّخان مسلمان به ادغام داستانهای ایرانیان و رومیان در تدوین تاریخ عمومی جهان پرداختند. در مورد ایران که تاریخ باستان خود را به صورتی بسیار منظّم حفظ کرده بود، شخصیتهای داستانی ایرانی با شخصیتهای تاریخ مذهبی اسلام هماهنگ شدند و از این هماهنگی روایت منسجمی از تاریخ جهان پدید آمد. مشابه این فرایند، هنگامی که رومیان به دین مسیح گراییدند، پیش آمده بود. در آغاز قرن چهارم میلادی مورّخان مسیحی روایات باستانی روم و یونان را در روایات تورات و انجیل ادغام کردند. بعد از سقوط امپراتوری روم در قرن پنجم میلادی نیز بسیاری از داستانهای پهلوانی فاتحان ژرمن در تاریخ جهانی مسیحیان پذیرفته شد. بنابراین، مرتبط شدن بعضی شاهان و پهلوانان ایران باستان با اشخاصی که در تاریخ مذهبی اسلام ذکر شدهاند مطلب عجیب یا غیرمتعارفی نیست. در این مقاله شواهدی در اثبات این مطلب از تحقیقات مورّخان مسلمان و غیرمسلمان قدیم و جدید و متون کهن اسلامی و مسیحی عرضه شدهاست.
سیّدهزیبا بهروز
چکیده
عاطفه از مؤلّفههای اصلیِ ادبیّت در آثار داستانی است و، بنا بر یافتههای جدید در علومِ شناختی، دلالت بر آگاهی دارد؛ بدینمعنا که رفتار عاطفی نمود و برایندِ دو عنصر آگاهی و احساسِ ملازمِ آن است؛ نهآنکه متأمّلانه یا آگاهانه باشد. در داستانها، گونۀ زبانی و لحن و گفتار راوی و شخصیّتها بیانگر نوع احساس و چگونگی درکِ ...
بیشتر
عاطفه از مؤلّفههای اصلیِ ادبیّت در آثار داستانی است و، بنا بر یافتههای جدید در علومِ شناختی، دلالت بر آگاهی دارد؛ بدینمعنا که رفتار عاطفی نمود و برایندِ دو عنصر آگاهی و احساسِ ملازمِ آن است؛ نهآنکه متأمّلانه یا آگاهانه باشد. در داستانها، گونۀ زبانی و لحن و گفتار راوی و شخصیّتها بیانگر نوع احساس و چگونگی درکِ آنان از پدیدهها و هستی است. از این رو، در این پژوهش، بهمنظورِ درک و دریافت محتوای شناختی و ارزشیِ گفتارها و رفتارهای عاطفی، دو رمانِ سفر به گرای 270 درجه و در جبهۀ غرب خبری نیست مقایسه و تحلیل شده است. این دو رمان نمونههایی بارز برای تبیین کارکرد همزمانِ عاطفه و اندیشهاند چراکه، با وجود همسانیِ متغیّرهای جانبی مانند سنّ و جنسیّت شخصیّتها و فضای داستان و محرّکهای آغازین و زاویۀ دید، این دو رمان اساساً، بهدلیلِ تفاوت اندیشگانی، دو ساختار احساسی و شناختیِ متفاوت را در خصوصِ جنگ بازمینمایانند. روش تحقیق، در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی با استناد به ایدههای فلسفیِ پدیدارشناختیِ اندیشمندان غربی و اسلامی است و بر آرا و نظریّات متفکّر یا مکتب خاصّی مبتنی نیست. در این تحلیل نشان داده شده است چگونه شخصیّتها، در هرلحظه از مسیرِ داستان، تحت تأثیر نگرش و تجارب زیستۀ خود در مواجهه با یکدیگر، موقعیّت سخت جنگ، دوری از خانواده، بیخوابی، گرسنگی و در نهایت مرگ، حالات و رفتارهایی متفاوت از خود بروز میدهند. در رمانِ در جبهۀ غرب خبری نیست، که اثری است منحصربهفرد، بهدلیلِ آمیختگی با تحلیلهای تند دربارۀ انسان و هستی، شخصیّتها در سیر تحوّلات شناختی و عاطفیِ خود به پوچی و نافرجامی میرسند؛ درحالیکه در سفر به گرای 270 درجه ــکه اثری واقعگرا و ملایم است ــ جریان شناختی، در عواطفی تعالیجویانه، ذهنیّتی از بلوغ و تکامل شخصیّتها را در مخاطب ایجاد میکند.
آبتین گلکار
چکیده
ادبیات تطبیقی در ایران دانشی نسبتاً نوپاست که عمدتاً در دانشگاهها و از طریق استادانی که در ادبیات کشورهای دیگر تخصص داشتهاند وارد فضای آکادمیایی ما شده است ولی دانستههای ما دربارة پیشگامان این رشته در ایران و آرای آنان در این زمینه گاه بسیار اندک است. یکی از کسانی که در پا گرفتن این رشته در ایران، چه از طریق تدریس در دانشگاه و ...
بیشتر
ادبیات تطبیقی در ایران دانشی نسبتاً نوپاست که عمدتاً در دانشگاهها و از طریق استادانی که در ادبیات کشورهای دیگر تخصص داشتهاند وارد فضای آکادمیایی ما شده است ولی دانستههای ما دربارة پیشگامان این رشته در ایران و آرای آنان در این زمینه گاه بسیار اندک است. یکی از کسانی که در پا گرفتن این رشته در ایران، چه از طریق تدریس در دانشگاه و چه از طریق نوشتههای علمی و مطبوعاتی، نقش مهمی بازی کرده لطفعلی صورتگر است. این مقاله کوششی است تا با بررسی نوشتههای صورتگر، از جمله رسالة دکتری او که بهتمامی در حوزة ادبیات تطبیقی است و تا کنون برای خوانندگان ایرانی ناشناخته مانده، و نیز مقالات و کتابهایی از او که شاید سویة تطبیقی آنها چندان هم پررنگ به نظر نرسد، دیدگاههای او دربارة مسئلة تأثیر و تأثر در ادبیات ملل مختلف و اهمیت این مسئله در پیشرفت و افزایش غنای ادبیات بومی استخراج و تبیین شود.
سیّدمحمّد عمادی حائری
چکیده
ابوالفضل میبدی در مقدّمهاش بر کشفالأسرار و عُدّةالأبرار نوشته است که تفسیر وی بسطیافتهٔ تفسیر خواجه عبداللّه انصاری است. مقالهٔ حاضر نخست دو فرضیهٔ اصلی را دربارهٔ هویّت مؤلّف تفسیری که منبع اصلی میبدی در تألیف کشفالأسرار بوده است شرح میدهد و شواهدی به نفع فرضیهٔ دوم عرضه میکند. در ادامه، ضمن توصیف فرضیهٔ تأثیرپذیری ...
بیشتر
ابوالفضل میبدی در مقدّمهاش بر کشفالأسرار و عُدّةالأبرار نوشته است که تفسیر وی بسطیافتهٔ تفسیر خواجه عبداللّه انصاری است. مقالهٔ حاضر نخست دو فرضیهٔ اصلی را دربارهٔ هویّت مؤلّف تفسیری که منبع اصلی میبدی در تألیف کشفالأسرار بوده است شرح میدهد و شواهدی به نفع فرضیهٔ دوم عرضه میکند. در ادامه، ضمن توصیف فرضیهٔ تأثیرپذیری ترجمههای قرآنی نوبت اوّلِ کشفالأسرار از کهنترین ترجمهٔ قرآن به فارسی (ضمن تفسیر فارسی موسوم به ترجمهٔ تفسیر طبری)، یادآور میشود که شاعرانگیهای متن میبدی در ترجمههای نوبت اوّل و تصرّف در تحریرهای نخستین ترجمهٔ قرآن به فارسی غالباً از خواجه عبداللّه انصاری است و، بهاینترتیب، میبدی را بیشتر باید ناقل دانست نه مبتکر. در دو بخش پایانیِ مقاله، نویسنده با بررسی و تحلیل ترجمهٔ آیهٔ 85 سورهٔ یوسف و آیهٔ 118 سورهٔ أعراف در بخشی از تفسیری کهن به پارسی و کشفالأسرار از یک سو و مقایسه و تطبیق آنها با متن قرآنی از سوی دیگر، از نحوهٔ تصرّف میبدی و کاتبان کشفالأسرار در عبارات تفسیر انصاری سخن میگوید و میکوشد بر اساس نمونهٔ نخست، علّت اضطراب متن میبدی را در ترجمهٔ آیهٔ 85 سورهٔ یوسف نشان دهد و بر اساس نمونهٔ دوم، یکی از کارکردهای شناسهٔ «ـیذ» (ـید) را در گویش قدیم هروی توضیح دهد.
ملکزاد مخملباف؛ فرزانه فرخفر
چکیده
تبادلات سیاسی ـ فرهنگی میان دو منطقۀ ایران و آسیای صغیر، با آغاز قرن دهم هجری و سقوط حکومت تیموری و قدرت یافتن صفویان، مهاجرت نخبگان و انتقال برخی آثار فرهنگی ـ هنری ایران به تختگاه عثمانیان، به اوج خود رسیـد. یکی از مهمترین جریانهای هنری عثمانیان که در این دوره شکل گرفت، رواج سبکِ ساز ...
بیشتر
تبادلات سیاسی ـ فرهنگی میان دو منطقۀ ایران و آسیای صغیر، با آغاز قرن دهم هجری و سقوط حکومت تیموری و قدرت یافتن صفویان، مهاجرت نخبگان و انتقال برخی آثار فرهنگی ـ هنری ایران به تختگاه عثمانیان، به اوج خود رسیـد. یکی از مهمترین جریانهای هنری عثمانیان که در این دوره شکل گرفت، رواج سبکِ ساز در طراحی است که نخست در کاشیکاریهای ابنیۀ مهم آن دوران، همچون توپقاپیسرای، و پس از آن، در انواع هنرهای آن دیار به کار رفت. این تحقیق بر معرفی شاهقولی تبریزی، خالق سبکِ ساز عثمانی، و جایگاه او در توسعۀ آن تأکید دارد، و علاوه بر آن، به این پرسش پاسخ خواهد داد که آثار طراحی و نقوش کاشیکاری سُنّت اُداسی در توپقاپیسرای که بر پایۀ سبکِ ساز و با نظارت شاهقولی شکل گرفته، بر چه کیفیتی استوار و نمایانگر چه ویژگیهایی است. نتایج کلی پژوهش، نشان میدهد که سبکِ ساز با ویژگیهای خاصی چون برگهای کنگرهدارِ سهتایی خمیده و تیز، برگهای خنجریشکل، انواع گلهای ختایی و سیمرغ و اژدها با رنگهای محدود و کمرنگ، به سبک طراحی تیموری، هویت مییابد و برای نخستینبار به دست شاه قولی در کاشیکاری توپقاپیسرای نمایان شده است. این پژوهش در دسته پژوهشهایِ کیفی قرار میگیرد و روش آن تحلیلی ـ تطبیقی است.
سید علی میرافضلی
چکیده
چکیده: رودکی سمرقندی را مُبدِع رباعی فارسی میدانند، و داستان آن را شمس قیس رازی بهنیکی روایت کردهاست. متأسّفانه از رودکی دیوانی منسجم که دربردارندۀ اشعار اصلی و صحیحالنَّسَبِ او باشد، به جا نمانده است، و آنچه در دست داریم، اشعاری است که دیگران از منابع مختلف گردآوری کردهاند. کتاب محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، که سعید نفیسی ...
بیشتر
چکیده: رودکی سمرقندی را مُبدِع رباعی فارسی میدانند، و داستان آن را شمس قیس رازی بهنیکی روایت کردهاست. متأسّفانه از رودکی دیوانی منسجم که دربردارندۀ اشعار اصلی و صحیحالنَّسَبِ او باشد، به جا نمانده است، و آنچه در دست داریم، اشعاری است که دیگران از منابع مختلف گردآوری کردهاند. کتاب محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، که سعید نفیسی در طیِّ دو نوبت ویرایش و تدوین کرده (1309 و 1334 ش)، تا امروز منبع اصلیِ اشعار منسوب به رودکی به شمار میرود. اشعاری که به نام رودکی در این کتاب گردآوری شده، در بسیاری از منابع، به نام شاعران دیگر هم دیده میشود. تازهترین پژوهش دربارۀ اشعار رودکی کتاب سرودههای رودکی اثر علی رواقی است. در مقالۀ حاضر، به بهانۀ انتشار این کتاب، چند رباعی منسوب به رودکی را که در این اثر آمده بررسی کردهایم و نشان دادهایم که اغلب آنها را نمیتوان سرودۀ رودکی شمرد.
محمّدصادق رحمانیان؛ منصوره ثابتزاده؛ کامل احمدنژاد
چکیده
تحلیل انتقادیِ گفتمان نوعی رویکرد بین رشتهای است و، با تجزیه و تحلیل متن، در پیِ عرضۀ خوانشی نسبتاً دقیق از آن است. نویسندگانِ این پژوهش بر آناند تا، با بهرهگیری از روش تحلیل انتقادیِ گفتمان، انعکاس مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و... را در شعرهای کوتاه سیّدحسن حسینی بیابند و به چگونگیِ رابطۀ متقابل ...
بیشتر
تحلیل انتقادیِ گفتمان نوعی رویکرد بین رشتهای است و، با تجزیه و تحلیل متن، در پیِ عرضۀ خوانشی نسبتاً دقیق از آن است. نویسندگانِ این پژوهش بر آناند تا، با بهرهگیری از روش تحلیل انتقادیِ گفتمان، انعکاس مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و... را در شعرهای کوتاه سیّدحسن حسینی بیابند و به چگونگیِ رابطۀ متقابل شعر (بهمثابۀ متن) و جامعه و تبیینِ آن بپردازند. در این پژوهش، از میانِ رویکردهای متفاوتی که دربارۀ تحلیل گفتمان وجود دارد، از روش «تحلیل انتقادیِ گفتمان فرکلاف» استفاده شدهاست؛ چراکه، بهباورِ بسیاری از تحلیلگران، جامعتر از دیگر روشها به نظر میرسد. روش فرکلاف مبتنی بر سه سطح است: کنش متنی (توصیف)؛ کنش گفتمانی )تفسیر)؛ و کنش اجتماعی (تبیین). در این مقاله، شعرهای کوتاهِ حسینی، بهصورتِ گزینشی، از مجموعهشعرِ نوشداروی طرح ژنریک بررسی و تحلیل شدهاست تا مؤلّفههای گفتمانمدارِ شعرها در سه سطح تحلیل محتوایی و صوری و اجتماعی بیان شود. در این تحلیل مشخّص شد ویژگیهای صوریِ زبان شعر حسینی ــ نظیر آواها، واژهها، فعلها، روابط معنایی، عبارتبندیها، و انسجام صوری و معناییــ دارای ارزش و بارِ گفتمانی است و به شعرش جنبۀ عقیدتی میدهد. بنابراین، هدف پژوهشگر تبیین نوع گفتمانهای موجود در شعر حسینی و چگونگیِ پیوندِ آن با ساختارهای اجتماعیِ جامعه است. درنتیجه، گفتمانهای غالب در شعرِ سیّدحسن حسینی عبارتاند از: گفتمان اجتماعی، فرهنگی، اخلاقگرایانه، و سیاسی. بارزترین گفتمان در شعرِ او گفتمان اجتماعیِ انقلابمحور است.
زبان و ادبیات فارسی
فرزین غفوری
چکیده
تاکنون بحث دربارهٔ ویژگیهای الفبای فارسی بیشتر در چارچوب آواشناسی و واجشناسی مطرح بوده و ازلحاظ خطشناسی و ساختار نوشتاری طبقهبندی دقیقی از حروف الفبا ارائه نشده است. نویسهها (اعمّ از حروف، اعداد و علائم نوشتاری) خود از اجزای کوچکتری تشکیل شدهاند که میتوانیم آنها را «نویسک» بنامیم. نویسکهای اصلی در الفبای ...
بیشتر
تاکنون بحث دربارهٔ ویژگیهای الفبای فارسی بیشتر در چارچوب آواشناسی و واجشناسی مطرح بوده و ازلحاظ خطشناسی و ساختار نوشتاری طبقهبندی دقیقی از حروف الفبا ارائه نشده است. نویسهها (اعمّ از حروف، اعداد و علائم نوشتاری) خود از اجزای کوچکتری تشکیل شدهاند که میتوانیم آنها را «نویسک» بنامیم. نویسکهای اصلی در الفبای فارسی، که در ساختار شماری از حروف تکرار میشوند، مبنای دقیقی برای طبقهبندی الفبا به دست میدهند. این نویسکها عبارتند از نویسک افقی، عمودی، دایره، دندانه، چشمه، پایه و نقطه. همچنین، طبقهبندی الفبا ازلحاظ پیوندپذیری، که با ساختار حروف ارتباط دارد، امکانپذیر است و از این لحاظ حروف الفبای فارسی به دو دستهٔ «تکسوپیوند» (اقلیّت) و «دوسوپیوند» (اکثریّت) تقسیم میشوند. از طرف دیگر، شکل کوچک اکثریّت حروف وابسته یا نیمهوابسته به کرسی دندانه است که باعث میشود شکل کوچک نیز در این حروف به دو صورت تکسوپیوند و دوسوپیوند نوشته شود.
سیروس شمیسا؛ خاویر هرناندث
چکیده
سندبادنامه یا قصة هفت وزیر داستانی است کهن و آموزنده با نشر گسترده و شهرت جهانی که پیشینة آن در قالب کتاب به ایران پیش از اسلام و ادبیات پهلوی بازمیگردد. برگردانها و بازترجمههای گوناگون سندبادنامه گواه شهرت و اهمیت این اثر است که در زمان خود یکی از توسعه یافتهترین ساختارهای داستان در داستان را دارا بوده است. محور اصلی مقالة حاضر ...
بیشتر
سندبادنامه یا قصة هفت وزیر داستانی است کهن و آموزنده با نشر گسترده و شهرت جهانی که پیشینة آن در قالب کتاب به ایران پیش از اسلام و ادبیات پهلوی بازمیگردد. برگردانها و بازترجمههای گوناگون سندبادنامه گواه شهرت و اهمیت این اثر است که در زمان خود یکی از توسعه یافتهترین ساختارهای داستان در داستان را دارا بوده است. محور اصلی مقالة حاضر بررسی قدیمیترین شواهد این اثر (متونِ گروه شرقی سندبادنامه) است، بالاخص روایت موجود در کتاب صد و یک شب که از چشم پژوهشگرانی که به اصل و منشأ سندبادنامه پرداختهاند دور مانده است. کشف نسبتاً جدید قدیمیترین نسخة صد و یک شب و نزدیکی تاریخی و فرهنگی سندبادنامة آن با روایت اسپانیایی کهن از سندبادنامه، که یکی دیگر از روایتهای بسیار قدیمی سندبادنامه است، در پذیرفتهترین نظریهها دایر بر انتقال این کتاب از شرق به غرب تردید به وجود میآورد.
تهمینه عطایی کچویی
چکیده
شماری از ابیات قطران تبریزی، گویندۀ معروف قرن پنجم هجری، در لغتنامۀ دهخدا به عنوان شاهد آمدهاست. اهمّیت بعضی از این شواهد در آن است که آن واژهها در شعر آن روزگار نمونههای فراوان ندارند. مؤلّفان لغتنامه، غالباً در ذکر ابیات قطران، به منبع یا منابع کار خود اشارهای نکردهاند؛ امّا بررسیهای ما نشان میدهد که منبع اوّلیۀ ...
بیشتر
شماری از ابیات قطران تبریزی، گویندۀ معروف قرن پنجم هجری، در لغتنامۀ دهخدا به عنوان شاهد آمدهاست. اهمّیت بعضی از این شواهد در آن است که آن واژهها در شعر آن روزگار نمونههای فراوان ندارند. مؤلّفان لغتنامه، غالباً در ذکر ابیات قطران، به منبع یا منابع کار خود اشارهای نکردهاند؛ امّا بررسیهای ما نشان میدهد که منبع اوّلیۀ آنان در ذکر این شواهد، بیشتر، فرهنگهای لغت کهن، دیوان چاپیِ شاعر، و احتمالاً بعضی نسخههای خطّی بودهاست. سنجش و مقابلۀ این ابیات با نسخههای خطّیِ شناختهشده از دیوان قطران، ضبطهای متفاوت و صورتهای تازهای از شعر او را به دست میدهد که، در بسیاری از موارد، سهوهای راهیافته به شواهد قطران در لغتنامه را تصحیح میکند. گفتنی است که گاه ضبطهای متفاوتی از شعر قطران در لغتنامه نیز در تصحیح اشعار او کارگشا بودهاست.
غلامرضا کافی؛ ندا حاتمی
چکیده
ادبیّات فرجامگرا یا آخرالزّمانی ادبیّاتی است که بر پایۀ پیشگوییهای آخرالزّمانی شکل گرفته. این نوعِ ادبی به آنچه در فرجامِ جهان رخ خواهد داد و نیز به موضوعاتی مثل «آخرالزّمان»، «رستاخیز»، «وقوع فاجعه»، «منجی» و... میپردازد. نمونههایی از این ادبیّات را میتوان در شعر معاصر فارسی دید. در این مقاله، ...
بیشتر
ادبیّات فرجامگرا یا آخرالزّمانی ادبیّاتی است که بر پایۀ پیشگوییهای آخرالزّمانی شکل گرفته. این نوعِ ادبی به آنچه در فرجامِ جهان رخ خواهد داد و نیز به موضوعاتی مثل «آخرالزّمان»، «رستاخیز»، «وقوع فاجعه»، «منجی» و... میپردازد. نمونههایی از این ادبیّات را میتوان در شعر معاصر فارسی دید. در این مقاله، با مقایسۀ مضامین آپوکالیپسی در شواهدی از شعر معاصر و شعر انقلاب اسلامی، وجه تمایزِ این دو بررسی شده است. مطالعۀ اشعار احمد شاملو، فروغ فرّخزاد، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری روشن میسازد که در بینشِ آنها، عمدتاً، نگاهی یأسآمیز به فرجام جهان وجود دارد؛ درحالیکه از منظرِ شاعران انقلاب اسلامی آیندۀ جهان بسیار روشن است. نیز معلوم میشود اشعار فرجامگرایانه در ادبیّات انقلاب اسلامی بر مبنای پیشگوییهای قرآن کریم و فرهنگ اسلامی شکل گرفته است، حالآنکه در شعر معاصر از مفهوم خواب ،رؤیا و الهام شاعرانه استفاده شده است.
زبان و ادبیات فارسی
غلامرضا مستعلی پارسا؛ سیّدحمید حسنی
چکیده
مجموعۀ «فرهنگهای بسامدیِ راتلج»، تا به امروز، دستکم در پانزده عنوان منتشر شده و جمعاً مشتمل بر چهارده زبان است. این مجموعه، که از سوی انتشارات راتلج (گروه تِیلور و فرانسیس) منتشر شده، بهویژه در میان کسانی که در زمینۀ تدوین «فرهنگهای بسامدی» و/ یا «زبانشناسی پیکرهای» پژوهش میکنند، معروفیّت جهانی یافته است. ...
بیشتر
مجموعۀ «فرهنگهای بسامدیِ راتلج»، تا به امروز، دستکم در پانزده عنوان منتشر شده و جمعاً مشتمل بر چهارده زبان است. این مجموعه، که از سوی انتشارات راتلج (گروه تِیلور و فرانسیس) منتشر شده، بهویژه در میان کسانی که در زمینۀ تدوین «فرهنگهای بسامدی» و/ یا «زبانشناسی پیکرهای» پژوهش میکنند، معروفیّت جهانی یافته است. هریک از کتابهای این مجموعه در قالب فرهنگی بسامدی و برپایۀ پیکرههای زبانیِ غالباً مستقل تدوین شده است. بیشترِ فرهنگها هرکدام 5000 مدخلِ اصلی/ سرمدخل/ بنواژه دارند و بخش اعظمِ متنِ هر کتاب را فهرستِ این واژهها ــ بهترتیبِ بسامد و از پربسامدترین به کمبسامدترین واژه ــ تشکیل میدهد. مبنای چینشِ واژهها اساساً بسامدِ خام یا بسامدِ مطلق نیست، بلکه شاخص پراکنشِ هریک از واژهها نیز مدّ نظر بوده است. بلافاصله پس از فهرست بسامدی، فهرست الفباییِ واژهها ــ بهترتیبِ الفبای زبانِ هر فرهنگ ــ آمده است. فهرستهای واژگانیِ موضوعی (در جعبههای مستقل و در لابهلای صفحاتِ بخش اصلیِ اثر، یعنی فهرست بسامدی) و نمایۀ هویّتهای دستوری/ اجزای سخن/ پارههای گفتار نیز بعد از آن قرار گرفتهاند. پیش از بخش اصلی، یعنی فهرست بسامدیِ مدخلها، عموماً پیشگفتاری بهقلم مارک دِیویس (دبیرِ مجموعه)، سپس مقدّمهای بهقلم مؤلّفان فرهنگ (بهعلاوۀ منابعِ مقدّمه)، و چند فقرۀ دیگر آمده است.فرهنگ بسامدی فارسی در سال 2017 م منتشر شد و چاپ دوم آن در 2018 م انتشار یافت. نگارندگان، در مقالۀ حاضر، پس از معرّفی اجمالیِ مجموعه، به معرّفی و نقد این اثر پرداختهاند و نشان دادهاند که اشکالات و معایب آن، هم از نگاه روششناختی و هم ازنظر موردی، چندینبرابرِ محاسن آن است.
مائده سهلالدین
چکیده
عجایبنامهنویسی گونهای ادبی در قالب نظم و نثر است که به معرفی شگفتیهای جهان در حوزههای جغرافیا، نجوم، انسانشناسی، حیوانشناسی، نباتات و... میپردازد و تأثیر بسیاری در رشد مطالعات مربوط به این حیطهها و نیز اسطورهشناسی دارد.در تاریخ اسلام، بهسبب ابهام معانی قرآن، کتب بسیاری در تفسیر آن و شرح معانی و آیات نوشته شد که ...
بیشتر
عجایبنامهنویسی گونهای ادبی در قالب نظم و نثر است که به معرفی شگفتیهای جهان در حوزههای جغرافیا، نجوم، انسانشناسی، حیوانشناسی، نباتات و... میپردازد و تأثیر بسیاری در رشد مطالعات مربوط به این حیطهها و نیز اسطورهشناسی دارد.در تاریخ اسلام، بهسبب ابهام معانی قرآن، کتب بسیاری در تفسیر آن و شرح معانی و آیات نوشته شد که در برخی از آنها، مفسران نومسلمان، برای جذب مخاطب، افسانههای شگفتانگیز بسیاری را از کتابهای آسمانی پیشین خود وارد داستانهای قرآنی کردند.ادبیات فارسی دری، از آغاز پیدایش در قرن سوم، پیوندی ناگسستنی با معارف اسلامی برقرار کرد و بهدلیل جنبههای مشترک تفسیرنگاری و عجایبنویسی، از عجایبنگاری الهام گرفت. هدف این جستار تبیین پیوند میان عجایبنگاری، تفسیرنویسی و متون ادبی است.